سەبری سلێڤانەیی

ئه‌قلێ که‌ساتی و ئه‌قلێ ته‌ڤاهی (Individual Mind And Collective Mind)[1] :

ئه‌و که‌سێ ب هزرا خوه‌ هه‌ول بدت گه‌ردوونێ راڤه‌ بکت و تێبگه‌هت، دوور نینه‌ که‌سه‌کێ خه‌یالی بت، به‌لێ ئه‌و که‌سێ ب هزرا خوه‌ هه‌ول بدت وه‌لاتێ خوه‌ راڤه‌ بکت و تێبگه‌هت، ئه‌و نه‌ خه‌یالی یه‌، به‌لێ خوه‌دان ئاماده‌بوون و کاریزما یه‌. سوکرات دبێژت: "هه‌بوون و گه‌ردوون ب بزاڤێ یه‌، به‌لێ نه‌بوون و مرن ب راوه‌ستاندنێ یه‌"[2]، ل جهه‌کێ دی دبێژت: "تشتێ کو بزاڤێ بکت، ئه‌و زندی یه‌ و دمینت، به‌لێ تشتێ کو یێن دی دلڤینت و ئه‌و ب خوه‌ راوه‌ستاندی، ئه‌و‌ مری یه‌"[3].

بزاڤ و راوه‌ستان هه‌ردوو د ناڤ مه‌ کوردان ده‌ هه‌نه‌، به‌لێ چاوان ئه‌م دکارن ژ هه‌ڤدوو ناس بکن؟ بزاڤ ئه‌و نینه‌ کو مرۆڤ خوه‌ بلڤینت، یان ده‌ردۆرا خوه‌ بلڤینت، به‌لێ ئه‌وه‌ کو مرۆڤ دگه‌ل لڤینێ گوهۆرینێ په‌یدا بکت، بۆ نموونه:‌ مرۆڤ د ترۆمبێله‌کا خه‌سپال ده‌ جهێ خوه‌ بگوهۆرت جودا یه‌ کو مرۆڤ وێ ترۆمبێلێ ب خوه‌ بگوهۆرت. گوهۆرینا جهی چو مفا تێده‌ نینه‌ ژبه‌ر کو ترۆمبێل ئێک هه‌یکه‌له‌ و چو گرانتی نینه‌ کو جهێ نوو ژ جهێ که‌ڤن چێتر بت، گوهۆرینا ترۆمبێلێ ب خوه‌ ژی چو گرانتی نینه‌ کو ترۆمبێلا نوو چێتر بت، به‌لێ هه‌ولدانه‌ بۆ ره‌دکرنا دۆرهێله‌کێ و هێڤیخوازی یه‌ بۆ دۆرهێله‌کێ نوو. ئه‌ز دکارم بارودۆخێ کوردان ب درێژییا دیرۆکێ ب وێ ترۆمبێلا خه‌سپال ته‌شبیهـ بکم. ئیدی ده‌مه‌ کو مرۆڤێ کورد ترۆمبێلێ بگوهۆرت، نه‌کو‌ جهێ خوه‌ وێ ترۆمبێلێ ده‌ بگوهۆرت. ل دویڤ گۆتنا سوکراتی، گه‌لۆ ئه‌م دکارن بێژن پرسا کوردان جیهانێ هه‌موویێ دلڤینت به‌لێ ئه‌و ب خوه‌ راوه‌ستاندی یه؟ مه‌به‌ست ب راوه‌ستاندنێ ئه‌و نینه‌ کو کورد بێ خه‌بات و قوربانیدانه‌، به‌لێ مه‌به‌ست ئه‌وه‌ کا ئه‌و خه‌بات و قوربانیدان چو که‌د، به‌رهه‌م و گوهۆرینان په‌یدا دکت؟

جڤاکێ کوردی جڤاکه‌کێ پلورالیزمه‌ (Pluralizm)، ئانکو ته‌عه‌ددی یه‌، پتر ژ دین و ملله‌ته‌کێ ب خوه‌ ڤه‌ دگرت. به‌لێ هزرا تاکه‌که‌سێ کورد، کو ئه‌ندامێ وی جڤاکی یه‌، نه‌ هزره‌کا پلورالیزمه‌. هنده‌ک جاران ئه‌ز دبێژم گه‌ره‌که‌ مرۆڤێ کورد بۆڤاریزمێ (Bovarisme)[4]Heteronomy) تاکه‌که‌سێ کورد نکارت بۆ سه‌رخوه‌بوونا خوه‌ کار بکت، هێژ هزرا سه‌رخوه‌بوونێ ب ته‌مامی د سه‌رێ وی ده‌ شین نه‌بوویه‌. هه‌گه‌ر وی تاکه‌که‌سی باوه‌ری ب خوه‌ هه‌با، هێز و ئیراده‌ هه‌با، ئه‌قل و هزره‌کا ساز هه‌با، هینگێ دکاری خوه‌ و ده‌ردۆرا خوه‌ بلڤینت، به‌لێ خوه‌ نه‌لڤاند و ب تنێ ل ده‌ردۆرا خوه‌ دنێری. لڤینا وی دکاری وی ژ سوباتا سالان هشیار بکت، کو وه‌ک به‌رپرسیارییه‌‌کا ئه‌خلاقی ناسنامه‌ و دیرۆکا خوه‌ بپارێزت. مخابن، کو وه‌ک پێدڤی خوه‌ نه‌لڤاند، هنده‌ک جاران ته‌ دگۆت قه‌ی خوه‌ دلڤینت، به‌لێ لڤینا وی ژ سینۆرێن جهی / ترۆمبێلێ ده‌رباز نه‌بوو. بجێربینت، کو هزر بکت ئه‌و که‌سه‌کێ دی یه‌ ئه‌ڤجار ل خوه‌ بنێرت. ئه‌ز دخوازم پرسیاره‌کێ ژ خوانده‌ڤانێن هێژا بکم، هه‌گه‌ر هه‌ر تاکه‌که‌سه‌کێ کورد بۆڤاریزمێ بکت، تۆ بێژی که‌یفا وی بهێت پشتی کو ل خوه‌ دنێرت؟ ب هزرا من ئه‌و دێ ل به‌ر خوه‌ که‌ڤت، دوور نینه‌دلێ وی ب وی بسۆژت، یان‌ ببت جهێ ئیستیهزائێ و ژ خوه‌ سل ببت. ده‌وله‌ت سه‌رێ خیانه‌تێ و دویڤلانکییێ (

هه‌گه‌ر نه‌یار و داگیرکه‌رێن کوردان که‌سێن سادی[5] بن، نه‌خوه‌ دیاره‌ کو کورد ب خوه‌ مازۆخی[6] نه‌. که‌یفا داگیرکه‌ران ب هه‌ژاری، لاوازی و کوژتنا کوردان دهێت، ئه‌و تامه‌کا تایبه‌ت بۆ خوه‌ ژێ دبینن. ئه‌م وێ تامێ پێشکێشی وان دکن ژبه‌رکو ئه‌م هه‌ژارن، لاوازن و دهێلن ئه‌و مه‌ بکوژن. تۆ ببی که‌سه‌کێ سادی یان مازۆخی جودا یه‌ کو تۆ ببی که‌سه‌کێ ئه‌پیکۆری.[7] ئه‌پیکۆرسێ فیلۆسۆف‌ به‌حسێ هینگێ دکت، داوی کو مرۆڤ سینۆرێن پرس و به‌رژه‌وه‌ندێن که‌ساتی دبه‌زینت، ئه‌ڤجار به‌ر ب پرسێن مه‌زن ده‌ربارێ هه‌بوون و ماهییه‌تێ، دچت. به‌لێ هێژ مه‌ پرسێن بجووک نه‌به‌زاندنه‌، گه‌ره‌که‌ ئه‌م ل وان پرسان خوه‌دی ده‌رکه‌ڤن دا کو مه‌ بگه‌هینن پرسێن مه‌زن.

کورد چ دخوازن؟ کورد ل چ دگه‌رن؟ هه‌گه‌ر ئه‌م ڤان پرسیارێن ساکار‌ ئاراسته‌یی هنده‌ک تاکه‌که‌سێن ساده‌ دناڤ جڤاکێ کوردی ده‌ بکن، تۆ بێژی چاوان به‌رسڤێ بدن؟ چه‌ند ژ وان دێ بێژن: ئه‌م‌ ده‌وله‌تا کوردستانێ دخوازن؟ چه‌ند ژ وان دێ بێژن: ئه‌م ئازادییێ دخوازن؟ و چه‌ند ژ وان دێ بێژن: ئه‌م ته‌ناهییێ دخوازن؟ و...هتد ژ ڤان به‌رسڤان. به‌لێ چه‌ند ژ وان دزانن کا (ده‌وله‌تا کوردستانی، ئازادی و ته‌ناهی) چی یه‌؟ هه‌رگه‌ر مرۆڤه‌ک قه‌ستا باژێرێ زاخۆ بکت و ئنیه‌تا وی ب خوه‌ دهۆک بت، تۆ بێژی ئه‌و مرۆڤه‌ داخوازا خوه‌ ناسبکت؟ ب هزرا من ئێک ژ هه‌ردوویانه‌: یان نکاری ب ئاوایه‌کێ دورست ده‌ربرینێ ژ داخوازا خوه‌ بکت، یان ژی ناچت زاخۆ، بلا هه‌ر‌ بێژت. ژخوه‌ گاڤا کو ب ئاوایه‌کێ دۆگما هزراند و گو‌هێ خوه‌ نه‌دا که‌سه‌کێ، هینگێ ئاخاڤتنا سوکراتی په‌سه‌ند دکت ده‌مێ دبێژت: "رووبار ب مه‌له‌ڤانییان به‌زاند، داوی کو تشتێ لێ دگه‌ریا ل قاما دی نه‌دیتی، مه‌جبووره‌ بزڤرت به‌لێ ڤێ جارێ ل سه‌ر پشتا خوه‌"، ئه‌و ل سه‌ر ره‌ئیێ وی مرۆڤی دمینت و گه‌ره‌که‌ ته‌حه‌مولا ئاکامان بکت. راسته‌ هه‌ر مرۆڤه‌کێ و جه‌ماعه‌ته‌کێ ره‌ئی هه‌یه‌، که‌سێ زانا ژی ره‌ئی هه‌یه‌، لێ دیسان سوکرات دبێژت :"ره‌ئیێ که‌سێ نابت پیڤه‌ر بۆ راستییێ، به‌لێ ره‌ئیێ که‌سێ زانا دبت پیڤه‌ر بۆ وی مرۆڤی و وێ جه‌ماعه‌تێ"[8]، ئه‌ڤجار پرسیارا کو ئه‌ز دخوازم ئاراسته‌ بکم: رێژه‌یا که‌سێن زانا دناڤا جڤاکێ کوردی ده‌ چه‌نده‌؟

ئه‌ڤ‌ ده‌رازینکه‌ بۆ غایه‌ته‌کا سه‌ره‌کی بوو، کو تاکه‌که‌سێ کورد دوو تێگه‌هان ژ هه‌ڤدوو جودا بکت. تێگه‌هێ ئه‌قلێ که‌ساتی و ئه‌قلێ ته‌ڤاهی. ئه‌و ب خوه‌ راسته‌ هه‌ردوو په‌یوه‌ندیدارن، جار دناڤ هه‌ڤ ده‌ دبوهژن، جار هه‌ڤدوو دگرن، به‌لێ هه‌ر جودا یه‌ ب تایبه‌ت د ده‌مێ هه‌لویست و بریاران ده‌‌. هه‌ر گاڤه‌کا ئه‌قلێ که‌ساتی دناڤا ئه‌قلێ ته‌ڤاهی ده‌ هاته‌ بوهژاندن، هینگێ دوور نینه‌ زه‌ره‌رێ بگه‌هینت خوه‌ و هه‌لویست و بریاران، ئێدی ئه‌و ئه‌قله‌ فانکسیۆنا خوه‌ بجهـ بهینت، یان داهێنانێ بکت. ئه‌قلێ که‌ساتی، هزره‌، پرسیاره‌، ئازاده‌، ماف هه‌یه‌ بپه‌ژرینت یان ره‌د بکت، باوه‌ری ب گوهۆرینێ هه‌یه و بۆ کار دکت‌. به‌لێ ئه‌قلێ ته‌ڤاهی نه‌ وه‌سانه‌، ئه‌قله‌کێ ته‌وه‌کلی یه‌ پتر ل سه‌ر باندۆر، به‌رژه‌وه‌ندی و ئینتیمائێ دمینت.

پراکتیزا ئه‌قلێ که‌ساتی ل هنده‌ک ده‌ڤه‌رێن ئازاد وه‌ک ئاورۆپا، جودا ژ رۆژهه‌لاتێ. که‌سێ ئاورۆپی ده‌مێ کو ئه‌قلێ که‌ساتی بکاردهینت، ده‌ست ب هزر و پرسیاران دکت، خوه‌ به‌رهه‌ڤ دکت کا چاوان ده‌ربازی پرسێن مه‌زن ببت و بگه‌هت ئاستێ داهێنان و زیندیبوونێ. ب گۆتنه‌کا دی، دیرۆکێ دنڤیست چونکی رژد و مقاته‌ یه‌ ل سه‌ر پارازتنا به‌رژه‌وه‌ندا ته‌ڤاهی بۆ ملله‌تێ خوه‌ یان بۆ جیهانێ. به‌لێ که‌سێ رۆژهه‌لاتی نه‌ وه‌سانه‌. ده‌مێ دگه‌ل خوه‌ دمینت، ئه‌و ژی ده‌ست ب هزر و پرسیاران دکت، خوه‌ به‌رهه‌ڤ دکت، به‌لێ ب تنێ بۆ پرس و به‌رژه‌وه‌ندا که‌ساتی. به‌رده‌وام خوه‌ ژ ملله‌تی و جیهانێ ڤه‌دقه‌تینت و ل په‌ی سه‌لماندنا زاتێ خوه‌ دگه‌رت.

هه‌گه‌ر ئه‌م پرسیاره‌کا سیاسی ژ تاکه‌که‌سێ کورد بکن، بێژن: چما هه‌تا نها کوردان ده‌وله‌تا خوه‌ نینه‌؟ دبت ب ئاوایه‌کێ دیرۆکی هزر نه‌کت چونکی دیرۆک نه‌خواندییه‌ و بابه‌تی راڤه‌ و ئه‌نالیز نه‌کت چونکی چو باکگراوه‌ندێ ئه‌پستمی نینن‌، به‌لێ دێ‌ هه‌ولدت هنده‌ک به‌هانه‌یان ببینت، ب زمانێ خوه‌، هنده‌ک ئاخاڤتنان ببێژت. ئه‌و ئاماده‌ یه‌ دانه‌ک رۆژێ ل سه‌ر بئاخڤت، هه‌رتشته‌کێ ببێژت، هه‌رکه‌سه‌کێ گونه‌هکار بکت، به‌لێ قه‌ت به‌حسێ خوه‌ ناکت، کا هه‌تا کیژان رادێ ئه‌و ب خوه‌ ئه‌رکێن خوه‌ پراکتیزه‌ دکت، یان ب به‌رپرسیارییا خوه‌ یا ئه‌خلاقی و دیرۆکی رادبت؟ دڤێت ئه‌م هزرا وی، نه‌کو زمانێ وی، ره‌خنه‌ بکن. ئه‌ڤه‌ یه‌ مانته‌لیتا مرۆڤێ کورد، د بوارێ که‌ساتی ده‌ گه‌له‌ک زیره‌که‌، بۆ خوه‌ زانا یه‌، به‌رژه‌وه‌ندا خوه‌ دزانت. به‌لێ دبوارێ ته‌ڤاهی ده‌، بێ ئاگه‌هه‌، خه‌مساره‌، به‌رژه‌وه‌ندا ته‌ڤاهی د ئاجندا وی ده‌ نینه‌، هه‌بت ژی د په‌راوێزی ده‌ یه‌.

دێ بێژی تاکه‌که‌سێ کورد که‌سه‌کێ جه‌همی (Jahmiyya)[9] یه‌، ب دورستی ئه‌قلێ خوه‌ بکارناهینت. ئه‌و هزر دکت کو ئه‌و خوه‌دێ ناس دکت. به‌لێ چما خوه‌ تێناگه‌هینت، کو خوه‌دێ ئه‌قل دایه‌ مرۆڤی دا بکاربهینت و رێکا راست ژ رێکا خه‌له‌ت جودا بکت. که‌سێن جه‌همی ئه‌قلی مانده‌ل دکن و هه‌موویێ دهێلن ب هێڤیا خوه‌دێ ڤه‌، لێ هه‌گه‌ر خوه‌دێ ڤیابا هه‌موو ب هێڤیا خوه‌ ڤه‌ بهێلت، ئه‌قل نه‌ددا مرۆڤی. تاکه‌که‌سێن کورد 100% دخوازن مافێن خوه‌ یێن که‌ساتی پراکتیزه‌ بکن، به‌لێ چه‌ند ژ سه‌دێ دخوازن‌ ئه‌رکێن خوه‌ پراکتیزه‌ بکن؟ ناهێته‌ ئینکارکرن کو فێرسی یان دلگۆتن (Physiognomonies) ئێکه‌ ژ ساخله‌تێن مرۆڤێ کورد‌، ئانکو ب حس و ئیدراکا خوه‌ دزانت بوویه‌ر دێ قه‌ومت، به‌لێ هه‌ر هه‌بانکا وی ڤالا یه‌. چما خوه‌ ئاماده‌ ناکت دا بزانت چاوان سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل بوویه‌رێ بکت؟ فێرسی ل جه‌م وی هه‌یه،‌ به‌لێ رێزگرتنا زاتی (Selfrespect) نینه‌، هه‌گه‌ر هه‌با و ئه‌و د فه‌لسه‌فا ناسنامێ (Identity phylosophy) گه‌هشتبا، چێدبت دیرۆک ب ئاوایه‌کێ دی هاتبا نڤیسین و دۆرهێلێ مه‌ چێتر با. گه‌له‌ک میناک‌ د دیرۆکا کوردان ده‌ هه‌نه‌، ب تایبه‌ت دبوارێ فێرسی و فه‌لسه‌فا ناسنامێ ده‌، ئه‌ز دخوازم خوانده‌ڤێن هێژا ڤان میناکێن ل خوارێ بهه‌لسه‌نگینن پشتی هزرکرنێ...

میناکه‌ک ژ دیرۆکێ: بابێ موسلمێ خوراسانی 100ک – 136ک، که‌سه‌کێ ئازا و خوه‌دان فیرسی بوویه‌. داوی کو بوویه‌ والییێ خوراسانێ، ده‌ڤه‌ر هه‌ژاند هه‌تا وێ رادێ کو که‌سه‌کێ وه‌ک مه‌ئمۆنێ خه‌لیفه‌ د ده‌رحه‌قا وی ده‌ بێژت: "سێ حاکمێن مه‌زن ل جیهانێ هه‌نه، ئه‌سکه‌نده‌ر، ئه‌رده‌شێر و بابێ موسلمێ خوراسانی" هه‌رچه‌نده‌ ته‌مه‌نێ خوراسانی ب تنێ سیهـ و هه‌فت سال بوو، وه‌کی ئه‌سکه‌نده‌رێ مه‌که‌دۆنی تۆلاز بوو. ‌گه‌له‌ک ئاخاڤتن ده‌ربارێ وی هاتنه‌ کرن هه‌روه‌ک: تۆلازه‌کێ به‌ده‌و بوو، هه‌لبه‌ست دنڤیسین، جدی، ئارام، ماقوول، هزرمه‌ند و وێره‌ک بوو، خوه‌ ژ چو نه‌ددا پاش، سالێ جاره‌کێ ب تنێ د به‌رێ ژنا خوه‌ ده‌ دنڤست، دگۆت نڤستن دگه‌ل ژنێ دیناتی یه‌ و سالێ جاره‌کێ مرۆڤ دین ببت، به‌سه‌. به‌لێ د ئه‌ینی ده‌می ده‌ کابرایه‌کێ دلپیس بوو، نه‌دهێلا که‌س ژنا وی ببینت، زین و مه‌ئرکێن مه‌هینا ژنا خوه‌ سۆتن دا که‌س ل جهێ وێ سویار نه‌بت. به‌لێ کورده‌ک ره‌سه‌ن بوو، دفنا وی دسۆت، پرسیاره‌ک ژێ هاته‌ کرن کا کیژ زه‌لام زیره‌که‌؟ وی به‌رسڤدا، گۆت: ئه‌و ملله‌تێ به‌رگێرییێ ژ خوه‌ و مافێن خوه‌ بکت، ئه‌و زیره‌کترین ملله‌ته‌. وی به‌حسێ چو زه‌لامان نه‌کر، به‌لێ به‌حسێ ملله‌تی کر، هه‌ر هینگێ ئه‌و ب ده‌رد‌ و پرسگرێکا خوه‌ و ملله‌تێ خوه‌ یێ کورد حه‌سیا و ب ئاخڤتن و کریار سه‌لماند، ئه‌و بوو کو د کۆچکا (کیسرا) ده‌ ب غه‌در ژ ئالێ خه‌لیفه‌ (أبو جعفر المنصور) ڤه‌ هاته‌ کوژتن. پرسیارا کو ئه‌ز دخوازم بکم، ئه‌ڤه‌: ماده‌م خوراسانی ئه‌وقاس زیره‌ک، زانا و دلسۆز بوو، ماده‌م فێرس بوو و د فه‌لسه‌فا ناسنامێ گه‌هابوو، نه‌خوه‌ چما ب وی ئاوایێ سانه‌هی خوه‌ ئیخسته‌ ته‌لها غه‌داران؟ راسته‌ کو ئینسیاتیڤا وی د بوارێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا کوردی ده‌ جهێ رێزگرتنێ یه‌، به‌لێ ل گۆر ساخله‌تێن که‌سێ سه‌رکرده‌، پێدڤی بوو وی مانته‌لیتا ئه‌لمه‌نسۆری ناس کربا چونکی که‌سێن وه‌سان دیرۆکا خوه‌ و ملله‌تێ خوه‌ ب غه‌در و کوژتنێ نڤیسینه‌. کێ ب قاسی عه‌باسی و ئه‌مه‌وییان کوژتن کرییه‌؟ کێ وه‌ک حه‌جاجێ سه‌قه‌فی فتنه‌ هلدانه‌؟ ئه‌و که‌سێن کو هه‌ڤزمان، هه‌ڤوه‌لاتی و هه‌ڤدینێ خوه‌ بکوژن، ئاماده‌ نه‌ کورده‌کێ ژی بکوژن بێ کو موییه‌کێ ژ خوه‌ شاش بکن. ئه‌ز نابێژم خوراسانی که‌سه‌ک نه‌زان یان ساده‌ بوویه‌، به‌لێ تۆ بێژی کو چوونا وی بۆ جڤاتا ئه‌لمه‌نسۆری هاتبوو خواندن؟ تۆ بێژی هزرا کوژتنا وی د سه‌رێ وی یان جه‌ماعه‌تا وی ده‌ هه‌بوو؟ تۆ بێژی پلانێن خوه‌پارازتنێ ل جه‌م وی هه‌بوون؟ ب هزرا من ئه‌و ژ کیس خوه‌ و ملله‌تێ خوه‌ چوو، ئه‌و بوو قوربانێ ئه‌قلێ خوه‌ یێ که‌ساتی. داوی کوژتنا وی هنده‌ک گازنده‌ هه‌بوون، کو لازمه‌ هزرا خوه‌ کربا،پاشی پرسیارا خوه‌ ب جڤاتێ و بسپۆران کربا، ئانکو ئه‌قلێ ته‌ڤاهی دابا کاری، ئه‌ڤجار بریار‌ دابا. وه‌ک کو ل ده‌ستپێکێ من گۆتی، راسته‌ (ئه‌قلێ که‌ساتی، هزره‌، پرسیاره‌، ئازاده‌، ماف هه‌یه‌ بپه‌ژرینت یان ره‌د بکت، باوه‌ری ب گوهۆرینێ هه‌یه و بۆ کار دکت‌. به‌لێ ئه‌قلێ ته‌ڤاهی نه‌ وه‌سانه‌، ئه‌قله‌کێ ته‌وه‌کلی یه‌ پتر ل سه‌ر باندۆر، به‌رژه‌وه‌ندی و ئینتیمائێ دمینت) به‌لێ ئه‌و سه‌رکرده‌ یه‌، نه‌ که‌سه‌کێ ساده‌ یه‌، ئازاده‌ چاوان هزر بکت، پرسیاران بئازرینت، راڤه‌ و ئه‌نالیزێ بکت، به‌لێ ئازاد نینه‌ پێش که‌سێن دی ڤه‌ هزر بکت، یان بریارا چاره‌نڤیسێ وان بدت. ماده‌م کو ئه‌وی هه‌لویست وه‌رگرت و بریار دا، دشیا پتر کار بکت، ل دوورتر بنێرت، خوه‌ ل به‌ندا قه‌ده‌رێ نه‌گرتبا، ته‌وه‌کلی نه‌کربا، به‌لێ ئه‌وی ته‌وه‌کلی کر و هێلا ب هێڤیا قه‌ده‌رێ ڤه. پرسیارا دوماهیکا میناکێ ئه‌ڤه‌ یه‌: گه‌لۆ وی کیژان ئه‌قل ب کار هینا؟ ئه‌ز دبێژم ئه‌قلێ که‌ساتی، به‌لێ ب تێگه‌هێ رۆژهه‌لاتی.

هه‌روه‌سان میناکه‌ک دی ده‌ربارێ (قازی مه‌حه‌مه‌د)، سه‌رکۆمارێ مه‌هابادێ. داوی خه‌بات و قوربانیدانێن مه‌زن ئه‌وی شیا ل بیستێ کانوونا دوویێ سالا 1946 زاینی دامه‌زراندنا کۆمارا مه‌هابادێ راگه‌‌هینت. دیرۆکێ سه‌لماند کو راگه‌هاندن سانه‌هی یه‌، به‌لێ پارازتن زه‌حمه‌ته‌. قازی مه‌حه‌مه‌د که‌سه‌کێ زانا، دلسۆز و جه‌سۆر بوو، به‌لێ پشتا خوه‌ ب هنده‌ک که‌سێن نه‌ وه‌کی خوه،‌ گرێدا. دامه‌زراندنا کۆماره‌کێ و راگه‌هاندنا وێ به‌رانبه‌ر ئێک ژ هێزێن هه‌ری مه‌زن ل ده‌ڤه‌رێ، رامانا هه‌ڤڕکی و قه‌بخوازیییێ دا. به‌ری کو وی کۆمار دامه‌زراندبا، پێدڤی بوو نه‌یاری ژ دۆستی ناس بکت، زه‌مین و ئه‌ساسێ کۆمارێ موکم بکت و پتر ژ ئالته‌رنه‌تیڤه‌کێ د ئاجندا وی ده‌ هه‌با. وه‌ک کو د. قاسملۆ دبێژت: ملله‌تێ کورد ب خوه‌ سه‌ده‌مێ سه‌ره‌کی یێ هه‌رفاندنا کۆمارا مه‌هابادێ یه‌. گه‌لۆ تۆ بێژی راست بت؟! هه‌تا کو ئه‌م راستییێ بزانن، گه‌ره‌که‌ ئه‌م ئه‌قلێ کوردی د وان هه‌یامان ده‌ ناس بکن. وی چاخی رێژه‌یا نه‌خوانده‌وارییێ دناڤا جڤاکێ کوردی ده‌ گه‌هشتبوو 90%، قازی مه‌حه‌مه‌دی حوکمه‌تا خوه‌ ژ هنده‌ک ئاغا، ده‌ره‌به‌گ و زه‌لامێن دینی پێک هینا. ئه‌وان نکاری فانکسیۆنا خوه‌ یا بنگه‌هین بگێرن چونکی دترسیان کۆمار به‌ر ب سیسته‌مێ سۆسیالێستێ بچت، پاشی زیان بگه‌هت سامان و داهاتێ وان. ئه‌و مانه‌ ل سه‌ر نه‌هـ و ده‌ها خوه‌، به‌لێ رێژه‌یا هه‌ژار و کاسبان به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه‌ دچوو، مافێن وان ژ ئالێ ئاغا و ده‌ره‌به‌گان ڤه‌ دهاتن خوارن، چو قانوون نه‌هاتنه‌ دانان کو هنده‌ک وه‌کهه‌ڤی یان دادوه‌ری د ناڤا جڤاکی ده‌ په‌یدا ببت، له‌ورا پرانییا هه‌ژار و کاسبان باسار بوون. زه‌لامێن دینی ژی زوو هاتنه‌ خاپاندن و که‌تن بن باندۆرا پرۆپاگه‌نده‌یا سیاسی یا کو دگۆتی سۆڤیتستان وارێ کوفر و ئیلحادێ یه‌ و هه‌رکه‌سێ تێکلییێ دگه‌ل بکت ئه‌و کافره‌‌. پرسیار ده‌ربارێ کۆمارا مه‌هابادێ: ماده‌م کو به‌هرا پتر خوه‌ ژبه‌ر هاڤێت، نه‌خوه‌ کۆمار بۆ کێ هاتبوو دامه‌زراندن؟ ئه‌رێ داخوازا کوردان ب تنێ راگه‌هاندنا کۆماره‌کێ بوو، یان دامه‌زراندنا وێ و کار و خه‌بات بۆ پارازتنا وێ؟ ئایا قازی مه‌حه‌مه‌دی دکاری د هه‌یاما یانزده‌هـ هه‌یڤان ده‌، کو ته‌مه‌نێ کۆمارا مه‌هابادێ یه‌، هنده‌ک سیاسه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندان ل ده‌ڤه‌رێ بگوهۆرت دا کو رۆله‌کێ ئه‌کتیڤ د چاره‌نڤیسا کۆمارێ ده‌ ببینن؟ ب هزرا من وی ژی پێنگاڤا سه‌رۆکێ میسرێ (جمال عبدالناصر) هاڤێت بێ کو ئاکامان ل به‌ر چاڤ وه‌ربگرت، ده‌مێ که‌نالێ سوێس به‌زاندی و بیابانا سینائێ ژ ده‌ستێ ئیسرائیلێ ده‌رێخستی، ئه‌و بوو پاشی ل خوه‌ موکر هات و لێبۆرین ژ ملله‌تێ میسری خوازت. وه‌ک من گۆتی، ئه‌قلێ که‌ساتی و ئه‌قلێ ته‌ڤاهی دگه‌هن هه‌ڤ، به‌لێ جودا نه‌. تۆ بێژی قازی مه‌حه‌مه‌دی کیژان ئه‌قل بکارهینابت گه‌لۆ؟ ئه‌قلێ که‌ساتی، یان ئه‌قلێ ته‌ڤاهی، یان ژی هه‌ردوو پێکڤه‌؟ پێدڤی بوو قازی مه‌حه‌مه‌د و زه‌لامێن حوکمه‌تا وی زانیبان کو دامه‌زراندنا ده‌وله‌ته‌کا کوردستانی نه‌ ب تنێ پرسه‌کا دیرۆکی یه‌. بلا وان ب ئاوایه‌کێ دیرۆکی هزرکربا، به‌لێ مافێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تێ ب دیرۆکێ ڤه‌ گرێنه‌دابان. ئه‌ز دبێژم ده‌وله‌ت وه‌ک مه‌سه‌له‌یه‌ک دیرۆکی ددیتن، کو لازمه‌ ئه‌م دامه‌زرینن هه‌ما چاوان بت! هزر و داخوازا دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا کوردی ب سه‌رێ خوه‌ کاره‌کێ مه‌زنه‌ و جهێ ریزگرتنا ملله‌تێ کورده‌، به‌لێ پرسیاره‌ک ده‌نگێ خوه‌ بلند دکت: چما ئه‌م ده‌وله‌ته‌کا کوردی دامه‌زرینن، چاوان دامه‌زرینن و غایه‌ت چی یه‌؟ هه‌گه‌ر دیرۆک نه‌بت و چو جاران به‌حسێ ده‌وله‌ته‌کا کوردی نه‌هاتبت کرن، ئه‌رێ هینگێ مه‌ وه‌ک کورد حه‌ق نینه‌ ببن خودان ده‌وله‌ت؟ پرسیارا دی: ئه‌رێ ده‌وله‌ته‌کا کوردی یان کوردستانی لازمه‌؟ ئه‌ڤه‌ پرسیاره‌که‌ بۆ ته‌ڤایا سه‌رۆک و رێبه‌رێن کوردان، ب تایبه‌ت بۆ ئه‌وێن بۆ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تێ کار دکن.

میناکه‌ک ژ جڤاکی: ئه‌قلێ که‌ساتی و ته‌ڤاهی ژ خێزانێ ده‌ست پێ دکت، هه‌ردوو‌ ئاڤا دبن، به‌رده‌وام دبن، هه‌تا دگه‌هن ئاستێ هه‌ری بلند د کارێ خوه‌ ده‌. تاکه‌که‌سێ کورد، ژ لاندکێ هه‌تا زیاره‌تی، ل سه‌ر وی ئه‌ساسی مه‌زن دبت. حه‌زا گرێدانا په‌یوه‌ندییان دناڤبه‌را تاکه‌که‌سێن کورد ده نه‌بوویه‌ مانته‌لیته‌ و په‌روه‌رده‌. نه‌بوونا ناسناما جڤاکی و نه‌ته‌وه‌یی ل جه‌م دایبابان، زارۆکێ وان دئازرینت کو هێژ ل ده‌ستپێکێ فیری هه‌ڤرکی و لێکدانێ ببت، به‌رده‌وام ل خوه‌ دگه‌رت و گه‌له‌ک جاران توندییێ بکاردهینت. هه‌تا ئه‌و زارۆک مه‌زن بت، یان ئه‌و سه‌رێن نه‌هـ ده‌هه‌کان دشکینت یان نه‌هـ ده‌هه‌ک سه‌رێ وی دشکینن. ره‌فتارێ توند ژ (دۆراندنێ، نه‌بوونێ و بێجاره‌بوونێ) په‌یدا دبت هه‌تا کو دبت زمانێ تاکه‌که‌سی. زمانێ توند ژ هزرا توند په‌یدا دبت و هزرا توند ژ جه‌هلێ / نه‌زانینێ په‌یدا دبت. په‌روه‌ردا توند زارۆکی پالددت کو به‌رده‌وام هه‌ڤرک و قه‌بخواز هه‌بن و هه‌گه‌ر نه‌بن، هینگێ بۆ خوه‌ چێدکت. میناک: زارۆکه‌ک ل کۆلانێ دگه‌ل هه‌ڤاله‌کێ خوه‌، یان دمال ده‌ دگه‌ل برایه‌کێ خوه‌ شه‌ری دکت، هه‌گه‌ر هه‌ڤال یان برا نه‌بن، وی چاخی خوه‌ ل کچکه‌کا هه‌ڤسال ددت و ئه‌ڤه‌ گه‌له‌ک جاران روودایه‌‌. کچ قوربانه‌، نه‌ قوربانا زارۆکی یه‌، به‌لێ قوربانا نه‌بوونا په‌روه‌رده‌کا سازه‌ بۆ زارۆکی؛ ئه‌و نزانت کچ ژ ره‌گه‌زه‌کێ دی یه و گه‌ره‌که‌ سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل وێ جودا بت.

میناکه‌ک ژ خواندنگه‌هێ: نه‌ ب تنێ په‌روه‌رده‌، به‌لێ سیسته‌مێ فێرکرنێ ژی به‌رپرسیاره‌ ژ ئاڤاکرنا ئه‌قلێ که‌ساتی ئه‌قلێ ته‌ڤاهی. وه‌ختێ کو مامۆستا ناڤێن خواندکاران دخوینت، ژ هنده‌کان دخوازت سه‌بۆرێ بکاربهینن و هنده‌کان نا، وه‌ختێ کو دیاری یان خه‌لاته‌کێ ددت ئێکێ و نادت ئێکه‌ دی، وه‌ختێ کو دبێژت ئێکێ ئافه‌رین و دبێژت ئێکه‌ دی تۆ کیسلانی، وه‌ختێ کو ئێکه‌ زیره‌ک ل رۆژا هلدانا ئالایێ دبت نیڤا قادێ و هه‌موو خواندکار ده‌ستان بۆ دقوتن و ئێکه‌ دی سزا ددت جونکی پۆرا وی درێژه‌ یان نه‌خواندیه‌ و هه‌موو خواندکار دگه‌ل مامۆستایان پێ دکه‌نن، وه‌ختی کو ژ ده‌ستپێکا ده‌رسێ و هه‌تا دوماهیکا ده‌رسێ مامۆستا ب تنێ دئاخڤت، ئه‌ها هینگێ ده‌رزێن مه‌زن دکه‌ڤن که‌ساتییا زارۆکی ده‌ و هێدی هێدی، دگه‌ل سالان، ئه‌و ده‌رزه‌ مه‌زن دبن هه‌تا کو که‌ساتی ب سه‌رخوه‌ ده‌ دهه‌رفت. داوی کو باوه‌ری ل جه‌م زارۆکی ب خوه‌ نه‌ما، داوی کو بوویه‌ جهێ ترانه‌ و که‌نێ ده‌ردۆرێ، داوی کو هه‌تکا وی برین و که‌رامه‌تا وی بریندار کرین، ئه‌و زارۆک هه‌تا کو پیر دبت زمان، هێز و هزرا خوه‌ ته‌ڤان وه‌کی ئالاڤ بۆ غایه‌ته‌کێ بکاردهینت ئه‌و ژی تۆلڤه‌کرن ژ خوه‌، ژ که‌سان، ژ سیسته‌مێ جڤاکی و په‌روه‌ردێ. د ڤی بواری ده‌، دیار بوو کو ئه‌قلێ کوردی ئه‌قله‌کێ که‌ساتی و ته‌ڤاهی یه‌. که‌ساتی یه‌ ده‌مێ کو به‌رژه‌وه‌ندا که‌ساتی بخوازت و ته‌ڤاهی یه‌ ده‌مێ کو عاتیفه‌ زال دبت و خوه‌پارازتن ژ غه‌زه‌با جڤاکی و گرۆپێ (أضعف الأیمان) بت.