خواندنه‌ک بۆ ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ ژ 1991 هه‌تا 2013 ز
26/07/2013 19:28ژیانا کوردان نه ئیدیاله و داخواز ژی ئه‌و نینه ژبه‌ر کو پرسگرێک ل هه‌ر جهی هه‌نه، چو ملله‌ت نینن بێ پرسگرێک. لێ، دوور نینه هه‌ر پرسگرێکه‌ک گوهۆرینه‌کێ یان ژیانه‌کا نوو دگه‌ل خوه بهینت به‌لێ مرۆڤی کورد (رێژه‌دار) نه‌وێرت هزرا گوهۆرینێ یان ژیانه‌ک نوو بکت، دترست یا هه‌یی ژی ژ ده‌ست بدت له‌ورا هه‌رده‌م ب دۆرهێلی خوه رازییه و پرسگرێکان دنڤینت. ئه‌و د رابردوویی ده دژیت و رابردوو ژی حیرمان، ته‌په‌سه‌ری و چه‌وساندنه، دترست نه‌کو ئه‌و رابردوویه بزڤرت. هه‌تا راده‌یه‌کێ مافێ وی هه‌یه بترست. به‌لێ هه‌گه‌ر ئه‌و د داهاتوویی ده بژیت، ئانکو هێڤیخواز و خه‌ونه‌دار بت، هینگێ تۆ بێژی ئه‌و ب ئه‌ڤرۆیێ خوه رازی ببت؟! نه‌خوه، ترس ژ رابردوویی و نه‌بوونا ئینسیاتیڤێ (مبادرة) بۆ داهاتوویی، وی دکت مرۆڤه‌کێ کۆنزه‌رڤاتیڤ (محافزکار) کو هنده‌ک جاران خوه دگه‌ل دۆرهێلی دگونجینت، به‌لێ گه‌له‌کییا جاران خوه راده‌ستی وی دۆرهێلی دکت. دابرانه‌ک د ناڤبه‌را دوهی، ئه‌ڤرۆ و سوبایێ وی ده هه‌یه و ئه‌ڤه وه دکت ئه‌و مرۆڤه، ده‌ستڤالا، ل ده‌رڤه‌یی زه‌مه‌نی بمینت. ل به‌رفره‌هییان چو که‌س وی ناهینت بیرا خوه و ل ته‌نگاڤییان ژی هه‌رکه‌س ب سه‌ر فعلا وی هلبوویه، ده‌ستێ خوه ب سه‌رێ وی ده دهینت و ب هنده‌ک ئاخاڤتنێن خه‌مره‌ڤین وی قانع دکت. هنده‌ک جاران ئه‌ز دکه‌ڤم کومانێ، کو کورد نزانن کا وان چ دڤێت! ئاخاڤتن و کریار بوونه پارادۆکس، ره‌فتار و بریاران ژی چو په‌یوه‌ندی ب گه‌وهه‌رێ دۆزێ و میراتێ دیرۆکی ڤه نه‌مایه.
رۆژه‌ڤ:
نها، بوویه‌رێن هه‌ری مه‌زن دقه‌ومن و ئه‌م ب خه‌مساری وه‌ردگرن، دیارده په‌یدا دبن و دیسان ئه‌م خوه ب سه‌ر ڤه لێنادن، ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راستێ تێکشێلا و هه‌مدیسان ئه‌م موییه‌کێ ژخوه شاش ناکن... ئه‌م ژبیر دکن کو دونیا بوویه گونده‌کێ بچویک و هه‌ر تشتێ ل قورنه‌ته‌کێ بقه‌ومت، باندۆرێ ل قورنه‌تا دی دکت. ئه‌م ژی ل جهه‌کێ ل ڤێ دونیایێ ئاکنجی نه، ئه‌و جهه ژ هه‌ر جهه‌کێ دی پتر به‌رهه‌ڤه کو تووشی مه‌ترسی و کاره‌ساتان ببت، به‌لێ ئه‌م فێر بوونه یا خوه‌ش بۆ خوه بێژن (خوه بخاپینن). هه‌گه‌ر ئه‌م چو تشتی بۆ خوه نه‌کن خه‌م، ناهێته وێ مه‌عنێ کو ئه‌م پارازتینه و به‌لا دووری مه یه. بداخه، هێژ ئه‌م چو ژ خوه نزانن و دگه‌ل هندێ مه مێهڤانکییا خوه ل سه‌ر تراژیدییا خوه ڤه‌دا. یێ نزانت دێ بێژت مه ئمبراتۆرییه‌کا دامه‌زراندی، یان مه سه‌رێ ده‌جالی هینایه، یان ژی مه چو کێماسی ل خوه نه‌هێلانه و وه‌ک کو دبێژن: ب تنێ مرنا خوه‌دێ ژ مه کێمه! به‌لێ یا راست، سالا 2013 ژی قه‌دیا و هێژ مه کاغه‌زه‌ک ب قه‌د نڤشته‌کێ ژی وه‌ک به‌لگه‌نامه نینه، کو ئه‌ڤا هه‌یی ته‌کووز بکت. ب گۆتنه‌کا دی: ما ئه‌م (وه‌ک ملله‌ت و هه‌رێم) تشته‌کێ ژ چاره‌نڤیسێ خوه دزانن گه‌لۆ؟! هنده‌ک جاران هنده‌ک لایه‌نگرێن پارتێن سیاسی به‌ره‌ڤانییێ ژ هنده‌ک سه‌رکرده‌یێن خوه دکن و دبێژن: "ئه‌و چاره‌نڤیسێ مه کوردان دزانن!" به‌لێ هه‌گه‌ر راست بت بلا ئاشکه‌را بکن چونکی پرس پرسا ملله‌ته‌کی و وه‌لاته‌کی یه، نه پرسا که‌سه‌کێ یان پارته‌کا سیاسی یه. کی دبێژت کو د سیاسه‌تێ ده گرانتی هه‌نه؟ نه‌خوه ئه‌و ژ کویڤه دزانت؟! دبت هنده‌ک دۆست و هه‌ڤپه‌یمان هه‌بن، به‌لێ ئه‌م هه‌گه‌ر ئه‌م ل ناڤ ئه‌رشیڤێ خوه هه‌مییێ بگه‌رن ئه‌م وێ نڤشتێ نابینن. مه‌سه‌له ده‌ستکه‌ڤت و نڤیسینا دیرۆکێ یه، نه‌کو خوه‌زیک و ئه‌وهامن.
گه‌وهه‌ر یان مه‌زهه‌ر؟
ئه‌م، خوه‌دانێن دیرۆکه‌کا تراژیدی زوو ب مه‌زهه‌ران هاتنه خاپاندن. ما که‌نگی پرسگرێکا ملله‌تێ کورد ڤلله، ترۆمبێل یان پارچه‌یه‌ک ئه‌ردی بوو؟ پرسگرێکا وی ب هه‌بوونا وی ڤه گریدایی بوو، ئانکو ب گه‌وهه‌رێ وی ڤه. به‌لێ مه گه‌وهه‌ر ژبیرکر، مه پویته و گرنگی هه‌می دایه مه‌زهه‌ری. ئه‌م ب بسته‌هی و جورئه‌ته‌کا زێده یارییان ب چاره‌نڤیسێ خوه دکن، ئه‌م ترسا خوه ل پشت هنده‌ک پۆسته‌ر و لافیتان ڤه‌دشێرن و دلێ خوه ب هنده‌ک ده‌ستکه‌ڤتێن بچویک و به‌روه‌خت، خوه‌ش دکن. مه قوربانییێن مه‌زن داینه، له‌ورا ژی پێدڤییه ئه‌م ب هه‌ر بوهایه‌کێ هه‌بت رازی نه‌بن. دیرۆکه‌ک ژ به‌رخوه‌دانێ، ب هزاران شه‌هید، به‌رده‌وام ده‌ربه‌ده‌ری و خوه‌لیسه‌ری، جینۆساید و وێرانی مه هه‌می ب جاره‌کێ بگۆری هنده‌ک مادده و مه‌زهه‌ران کر. مه هێڤێنی وژدان، کولتوور و ناسنامه بۆ خوه نه‌هێلا! هێژ ئه‌م دترسن و هێژ ئه‌م گونه‌هێ دکن د ستۆیێ داگیرکه‌ران ده، جار ژی دکن د ستۆیێ ده‌وله‌تێن مه‌زن ده، جار ژی دبێژن خوه‌دێ حه‌زکرییه. راسته داگیرکه‌ر و ده‌وله‌تێن مه‌زن نه‌بێگونه‌هن، به‌لێ ب درێژییا دیرۆکا مه، دفنا مه نه‌سۆتییه و مه دانپێدان نه‌کرییه کو سویجێ هه‌ری مه‌زن ئه‌م ب خوه نه، ئه‌مێن خائین و دویڤلانک. ستیڤان مالارمێ یێ هه‌لبه‌ستڤان ژمێژا گۆتییه: "هنده‌ک جاران کویچک ژ خوه‌دانێ خوه حه‌ز دکت و یێ داگیرکری ژی ژ داگیرکه‌رێ خوه حه‌ز دکت"، دیاره ئه‌م ژ داگیرکه‌رێن خوه حه‌ز دکن، باوه‌ر ناکن که‌نگی دێ خزمه‌تا وان کن و ئه‌م ب خوه هه‌ڤدوو تونه بکن. ئه‌ڤه د فرشکێ مه ده یه، له‌ورا ژی هه‌ر چه‌ند سالان جاره‌کێ ئه‌م ب خوه خه‌ونا خوه ئیغتیساب دکن، بوهایێن مه‌زن (وه‌ک کو هیگل دبێژت) ب گۆری ره‌فتار و بوویه‌رێن بچویک دکن. ب کوردی ئانکو، کۆدکێ تژی ل یێ ڤالا ددن. سه‌ره‌رایی ڤێ هه‌مییێ، ئه‌م خوه نادن ب چو که‌سی، ترانێن خوه ب حه‌زاره‌ت، ره‌وشه‌نبیری و کولتوورێ ملله‌تێن دی دکن. ئه‌و ملله‌تێن کو ب هزاره‌هان زانا و فیلۆسۆفان خوه کرینه شه‌هید و قوربان هه‌تا کو، نه ب تنێ ملله‌تێن وان، به‌لێ مرۆڤاتی، گه‌هشتییه ڤێ قووناغێ. ئه‌قلێ وان که‌سان ئه‌مێن مرۆڤ گه‌هاندن، به‌لێ "ئه‌قلێ کوردی" ئه‌م کورد گه‌هاندن کیرێ گه‌لۆ؟! دبت گه‌له‌ک سه‌ده‌م بۆ ڤێ ره‌وشێ هه‌بن، به‌لێ ئه‌ز ب خوه سه‌ده‌مێ سه‌بجێکتیڤ (زاتی) سه‌ده‌مێ هه‌ری بهێز دبینم.
ل ڤێده‌رێ ئه‌م دکارن پرسیاره‌کێ بکن: ما ملله‌تێ کورد ئه‌قلێ خوه - وه‌ک پێدڤی - ب کار هینایه به‌لێ نه‌گه‌هایه مافێن خوه، یان ئه‌قلێ خوه - وه‌ک پێدڤی - ب کار نه‌هینایه؟! ب هزرا من، هه‌گه‌ر ب کار هینابت لازمه گه‌هشتبت مافێن خوه، ژ خوه هه‌گه‌ر نه گه‌هشتبت مافێن خوه مه‌عنا وێ ئه‌وه کو ب کار نه‌هینایه. دبت مرۆڤێ کورد هنده‌ک به‌هانه هه‌بن، بۆ نموونه سه‌رده‌ست و داگیرکه‌ران نه‌دڤیان، نه‌دهێلان ئه‌و ئه‌قلێ خوه - وه‌ک پێدڤی - ب کار بهینت، به‌لێ نها کێ نه‌ڤێت، کی ناهێلت؟! نه به‌رئه‌قله کو ئه‌ڤ ملله‌ته تشته‌کێ ژ چاره‌نڤیس و پاشه‌رۆژا خوه نزانت، به‌لێ هه‌تا کو بزانت دڤێت ئه‌قلی پراکتیزه بکت ب تایبه‌ت ئه‌قلێ ره‌خنه‌یی، کو ئه‌قله‌کێ ره‌وشه‌نه و به‌رهه‌مێ وی ژی ژیان و هه‌بوونه‌کا ره‌وشه‌نه. ملله‌تێن وه‌کی مه بنده‌ست، ده‌لیڤه‌یا وان مه‌زنتره کو فینۆمین (دیارده) ل نک وان په‌یدا ببن، به‌لێ چما ب تنێ کریزه (قه‌یران) ل نک مه په‌یدا دبن؟ هه‌ر سالوه‌خته‌کێ رێبه‌ره‌ک یان نڤیسکاره‌ک یان ژی هونه‌رمه‌نده‌ک دێ ژ ناڤا گه‌ل سه‌ری هلدت، به‌لێ که‌نگی بوویه فینۆمین کو چه‌ند رێبه‌ره‌ک، یان چه‌ند نڤیسکاره‌ک، یان ژی چه‌ند هونه‌رمه‌نده‌ک پێکڤه سه‌ری هلدن، کو هه‌می پێکڤه پرۆژه‌یه‌کێ یان دیسکۆرسه‌کێ (خیتاب) ئاماده بکن؟ هه‌ما گه‌هشتن ئێک ژی، دووبه‌ره‌کی و بێتفاقی و تونه‌کرنا ئێکدوو ده‌ست پێ دکت. ئه‌ڤه هه‌می ژ چییه گه‌لۆ؟ دیسان ئه‌ز بۆ سه‌ده‌مێ سه‌بجه‌کتیڤ دزڤرینم، ئه‌و ژی کانسالا ئه‌قلی.
کانسلا ئه‌قلی:
کانسلا ئه‌قلی، ژ هه‌ر ئاله‌کی ڤه زیان گه‌هانده کوردان. ده‌مه کو ئه‌م زیانێن خوه بهژمێرن و ب ئاوایه‌کێ جددی سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل بکن. وی هه‌لویستی مرۆڤێ (ملله‌تێ) کورد کرییه قوربان، هندی تۆ دبینی کاغه‌زه‌که (ورقة رابحة) د ده‌ستێ هنده‌ک هێزان ده و چو که‌س ره‌حمێ ب وی نابت. نه‌خوه، ژبلی ئه‌قلی و هه‌ڤدوو، ئه‌م پشتا خوه ب کێ گه‌رم دکن؟! کانسلا ئه‌قلی بوو سه‌ده‌م کو مه‌ره‌قا لێگه‌ریان و ئیکتیشافێ ل جه‌م مرۆڤێ کورد نه‌مینت، روحا ئینسیاتیڤێ د ناڤ وی ده بمرت، ئیدی بوویه ئۆرگانه‌کێ پاسیڤ د هه‌بوونا خوه ده. نکارت چو مفایی بگه‌هینت جڤاکێ خوه. هه‌بوون و نه‌بوونا وی بوویه پرسه‌کا ماتماتیکی (هه‌ژماری)، نه‌کو پرسه‌کا فیلۆسۆفی و ئه‌خلاقی.
مرۆڤێن سه‌رده‌م باوه‌ری ب گوهۆرینێ هه‌نه، گوهۆرین ب رامانا پروگرێسێ (پێشکه‌ڤتنێ). ل گۆر ده‌می ئه‌م ژی مرۆڤێن سه‌رده‌من، به‌لێ ژ ئالێ ئه‌قلی و پراکتیزێ ڤه ئه‌م کلاسیکن، گه‌له‌ک کلاسیک، له‌ورا ژی مه باوه‌ری ب گوهۆرینێ نینه. نه‌خوه، بێ باوه‌ری چاوان ئه‌م پێش بکه‌ڤن؟ هه‌تا کو ئه‌م گوهۆرینێ بکن (پیش بکه‌ڤن) گه‌ره‌که مه ئیمان ب گوهۆرینێ هه‌بت چونکی بێ ئیمان گوهۆرین دێ مه‌زهه‌ری، نه‌کو گه‌وهه‌ری بت. وه‌ک کو دیار مه‌زهه‌ر زوو دهێته گوهۆرین، ژ سه‌رهلدانێ (بوهارا 1991ز) و هه‌تا نها، مه‌زهه‌رێ گه‌له‌ک پێکهاتان د ناڤ مه ده وه‌کو خوه نه‌مایه، به‌لێ هه‌تا کیژان رادێ گه‌وهه‌رێ مه هاته گوهۆرین؟! ئه‌ڤه دسه‌لمینت کو مه ئیمان ب گوهۆرینێ نینه له‌ورا ژی گوهۆرینێ نه‌شیایه مه‌زهه‌رێ مه ببه‌زینت و ده‌ربازی گه‌وهه‌رێ مه ببت. ئه‌م ژبیر دکن، کو ئه‌و مرۆڤێ نه‌هێته گوهۆرین، نه‌شێت گوهۆرینێ په‌یدا ژی بکت. غاندی دبێژت: "تۆ ب خوه ببه ئه‌و گوهۆرینه یا کو ته دڤێت ببینی".
په‌یوه‌ندییه‌کا دیالێکتیک د ناڤبه‌را ئه‌قلی و گوهۆرینێ ده هه‌یه: گوهۆرین هه‌بوون و فانکسیۆنا (وه‌زیفه‌تا) ئه‌قلی دسه‌لمینت و ئه‌قل ژی (ئه‌قلێ ئازاد) گوهۆرینێ به‌رهه‌م دهینت. دبت خوانده‌ڤان پرسیار بکت، بێژت: گه‌لۆ مومکینه بێ ئازادی گوهۆرین په‌یدا ببت؟! به‌رسڤا وێ پرسیارێ په‌یوه‌ندی ب ئه‌قلگه‌رییێ (Rationalism) ڤه هه‌یه. هه‌گه‌ر ئه‌قل ده‌ورێ خوه ببینت هه‌لبه‌ت دێ گوهۆرین په‌یدا بت ژبه‌رکو به‌ری هینگێ ئه‌قلی ئازادی به‌رجه‌سته کرییه، به‌لێ هه‌گه‌ر ئازادی نه‌بت، رامانا وێ ددت کو ئه‌قلی ده‌ورێ خوه نه‌دیتییه، واته گوهۆرین ژی ب زه‌حمه‌ته هه‌گه‌ر نه‌بێژم نه‌کاره.
بێ ئه‌قل و ئازادی، گوهۆرین ب تنێ په‌یڤه‌که‌کا مری یه وه‌ک گه‌له‌ک په‌یڤێن دی کو رۆژانه دمرن و مه های ژێ نینه. ئه‌و ب خوه، چو په‌یڤ نینن زیندی یان مری، به‌لێ مرۆڤ دکارت روحێ بدت هه‌ر په‌یڤه‌کێ، یان ژێ بستینت. ئه‌ڤه فیلۆسۆفییا زمانی یه، کو ئێک ژ بنه‌مایێن خواندنگه‌هێن فه‌لسه‌فی بوو ب تایبه‌ت خواندنگه‌ها فرانکفۆرتێ. زمان دکارت سه‌ره‌ده‌ری و تێکلییا مرۆڤان دگه‌ل هه‌ڤدوو ده‌ستنیشان بکت، هه‌روه‌سان دکارت به‌شداری زانینێ و به‌رهه‌مدانا ئه‌پستمی و چێکرنا رایێ گشتی ببت. ب سایا زمانی ئه‌م دشێن جۆرێن په‌یوه‌ندییێ د ناڤبه‌را مرۆڤێن ئێک جڤاکی ده بخوینن، کو ئه‌و ژی دوو جۆرن: په‌یوه‌ندییا ئاکتیڤ ( پاک و باش) و په‌یوه‌ندییا پاسیڤ (پیس و خراب). پرسیار ئه‌ڤه یه: گه‌لۆ کیژان په‌یوه‌ندی د ناڤبه‌را مرۆڤێن جڤاکێ کوردستانی ده هه‌یه؟! ب گۆتنه‌ک دی، ئه‌و کیژان په‌یوه‌ندییه مه دگه‌هینت هه‌ڤدوو؟! په‌یوه‌ندییه‌ک ل سه‌ر ئاستێ بوها، نرخ و پره‌نسیپێن نیشتیمانی و مرۆڤاتی (ئاکتیڤ)، یان په‌یوه‌ندی ل سه‌ر ئاستێ مادده و به‌رژه‌وه‌ندی (پاسیڤ)؟! هه‌تا کو ئه‌م به‌رسڤێ بزانن، گه‌ره‌که ئه‌م پرسیاره‌ک دی بکن، گه‌لۆ ژ سه‌رهلدانێ و هه‌تا نها، ئه‌قل چه‌ند پراکتیزه بوویه و ئه‌وێ کو پراکتیزه بوویی کیژان ئه‌قله؟!
به‌رێ و نها ژی، هه‌ر گاڤه‌کا کریزه‌یه‌ک یان پرسگرێکه‌ک هاته پێش، ئاخاڤتنێن مه‌زن، درویشم، موزایه‌ده، به‌رسڤێن ئاماده، ئیتیهام و خوه‌ژێکسافیکرن "تصفیة حسابات" هه‌می ده‌ست پێ دکن. ئانارشیزم و زمانه‌ک توند په‌یدا دبت، ئێدی که‌س د که‌سێ ناگه‌هت، که‌س گوهێ خوه نادت که‌سێ، هه‌می دبن زانا و نیشتیمانپه‌روه‌ر، هه‌می دبن سۆپه‌رکورد، به‌لێ هه‌می ل ئاله‌کی دمینن و راستی ل ئاله‌ک دی دمینت. ئالته‌رناتیڤ و چاره‌سه‌ری کێم دبن، بۆ هێڤێنی ژی ب ده‌ست ناکه‌ڤن. ئه‌ڤه ریاکسیۆنه بۆ کانسلا ئه‌قلی کو ڤاله‌هییه‌کا فه‌لسه‌فی، ره‌خنه‌یی و ئه‌پستمی د بنیاتا کارێکته‌را کوردی ده دورست کرییه. کارێکته‌را وه‌سان، نه‌شێت ببت بنسترا جڤاکه‌ک موکم و رێکخستی، جڤاکه‌ک کو ل سه‌ر پره‌نسیپێن ماف و دیمۆکراسی و عه‌داله‌تێ پروگرێسێ بکت. مرۆڤێ کوردێ ساده و به‌له‌نگاز، ل گۆر شیانێن خوه یێن زاتی درێغی نه‌کرییه، به‌رده‌وام بوها و قوربانی داینه، هه‌تا نها ژی که‌ڤته‌له‌فتێ دکت، به‌لێ هێژ پرسیار ژخوه نه‌کرییه کا ئه‌و هه‌می هه‌ولدان و قوربانی پێخه‌مه‌ت چ بوون؟ دبت پێخه‌مه‌تی ژیانه و که‌رامه‌تێ بت به‌لێ کانێ ژیان و که‌رامه‌تا کوردێ ساده و به‌له‌نگاز؟ یان پێخه‌مه‌تی هنده‌ک مافێن ساده و ڕه‌وا بن، به‌لێ گه‌له‌ک ژ خائین و نۆکه‌رێن دوهی بوونه قه‌هره‌مانێن ئه‌ڤرۆ و به‌رهه‌مێ خه‌باتا وی و مافێن وی دخون.
خاپاندن:
یا هه‌ری باش ئه‌وه کو مرۆڤێ کورد مافێن خوه ناس بکت دا کو بشێت وان مافان ته‌کووز بکت، ئه‌قلێ خوه وه‌ک هێزه‌کا خوه‌سه‌ر پراکتیزه بکت و نه‌هێلت خائین و نۆکه‌ر موزایه‌دێ ل سه‌ر تراژیدییا وی بکن. ما هه‌تا که‌نگی دێ مرۆڤه‌کێ لاواز و بنده‌ست بت، مرۆڤه‌ک گونه‌هـ بت، خوه‌گرتی بت، هه‌ست ب کێماسییان بکت؟ ماده‌م کو ئه‌و ئاکنجییێ ڤی ئه‌ردی یه، نه‌خوه بلا خوه راده‌ستی هێزا قه‌ده‌رێ و غه‌یبێ نه‌کت. بلا بزانت کو سه‌رجه‌م پرس و پرسگرێکێن وی دونیایی نه وه‌ک داگیرکرن، براکوژی، گه‌نده‌لی، کوژتن، دزی، زکره‌شی، فیتنه، دیکتاتۆری و... هتد. ئه‌ڤه هه‌می پرس و بابه‌تێن ژیانا ل سه‌ر ڤی ئه‌ردی نه، نه‌کو پرسێن ئاسمانی یان ئاخره‌تی نه. به‌لێ چما ئه‌و مرۆڤه ده‌مێ کو ل چاره‌سه‌رییان دگه‌رت، ده‌ستێن خوه به‌ر ب ئاسمانی بلند دکت، ب زیماری لاڤلاڤێ دکت کو ئاسمان ل هاوارا وی بهێت؟ چو هێز یان ژیده‌رێن ئاسمانی راسپاردا وان دیاردێن کرێت و خراب ل مرۆڤان نه‌کرنه، چو هێز و ژیده‌ران نه‌گۆتییه وی مرۆڤی داگیرکری بمینه، گه‌نده‌لییێ بکه، برایێ خوه بکوژه، دزییێ بکه، فیتنێ بکه و... هتد! هه‌روه‌سان چو هێزێن ئاسمانی نه‌گۆتییه وی مرۆڤی بێ هه‌لویست بمینه، یان خوه بترسینه، یان چاره‌نڤیسێ خوه بکه د ده‌ستێ که‌یسباز و کاله‌ڤاژان ده. نه‌خوه، پرسگرێک پرسگرێکێن مه مرۆڤانن، په‌یوه‌ندیی ب ئه‌قلی ڤه هه‌نه. کوردان ژ مێژا گۆتییه: "چ یا دهێته سه‌رێ مرۆڤێ ژ بێئه‌قلییا مرۆڤی یه". به‌ری دوو هزار سالان و پتر، خه‌لکێ یوونانستانێ وه‌سان هزر دکر به‌لێ ژ نوو ئه‌م کورد وه‌سان هزر دکن. به‌رێ ل یوونانستانێ هزرا به‌ربه‌لاڤ هزرا قه‌ده‌ری بوو، کو مرۆڤی هه‌تا راده‌یه‌ک مه‌زن باوه‌ری پێ هه‌بوو. فه‌لسه‌فه ژی ب تایبه‌ت ل ده‌مێ به‌ری سوکراتی (ده‌مێ سوفستائییان) ب تنێ ل سه‌ر خوه‌زایێ رادوه‌ستییا، کو ئه‌و بنگه‌هه و هه‌تا کو مرۆڤ د خوه و هه‌بوونا خوه بگه‌هت، گه‌ره‌که په‌نایێ بۆ خوه‌زایێ ببت، ئه‌سێنس و پێکهاتنا وێ بخوینت ئه‌ڤجار ب هنده‌ک شیان و ئالاڤان حوکمی ل خوه‌زایێ بکت. به‌لێ دگه‌ل ز‌ێده‌بوونا پرس و پرسگرێکێن مرۆڤی و جڤاکی ل یوونانستانا دێرین، ب تایبه‌ت ل ئه‌سینایێ، فیلۆسۆفه‌ک وه‌ک "سوکراتی" هات و ده‌ستپێک و دوماهیک راگه‌هاندن، ده‌ستپێکا فه‌لسه‌فێ دگه‌ل مرۆڤی و دوماهیکا وێ دگه‌ل خوه‌زایێ. سوکراتی باوه‌ری هه‌بوو کو مرۆڤ بنگه‌هه و بوهاداره، هه‌رتشت سه‌خمه‌راتی فه‌زیله‌ت و میهره‌دارییا مرۆڤی هه‌یه، واته فه‌لسه‌فه ژبۆ کو مرۆڤ خوه ناس بکت، ئه‌رک و مافێن خوه بزانت، ژیانه‌کا به‌خته‌وه‌ر هه‌بت، له‌ورا ژی سوکرات بوو به‌رزه‌خه‌ک د ناڤبه‌را دوو سه‌رده‌مان ده. ل گۆر وی، چو که‌س نینه زیان (شه‌ر) بۆ خوه بڤێت، هه‌رکه‌س ژ خێرێ حه‌ز دکت، به‌لێ نه هه‌رکه‌س دزانت خێر یان شه‌ر چییه، له‌ورا خه‌لکه‌ک هانددا کو ل دویڤ زانینێ و ناسکرنێ بکه‌رن و به‌ری هه‌رتشتی گه‌ره‌که خه‌لک ب خوه خوه ناس بکت. ئه‌و فه‌لسه‌فه به‌رده‌وام دبت، سال و زه‌مان دبۆرن هه‌تا کو فه‌لسه‌فا نوو ل ئاورۆپا په‌یدا دبت و ئێدی هزرا قه‌ده‌رێ نامینت، به‌لێ هزرا مرۆڤێ خوه‌دان ئیراده و سه‌رکه‌ڤتی جهی دگرت. ل رۆژئاڤایێ، ئه‌قلگه‌ری هاته کریستالیزه‌کرن ب تایبه‌ت ل ده‌مێ رێنسانسێ، چاکسازییا دینی، شۆره‌شا فره‌نسی و شۆره‌شا پیشه‌سازی هه‌تا کو ئه‌و ئه‌قل ب خوه بوویه هێز و بوهایه‌ک مه‌زن. دگه‌ل رێنسانسێ جیهان و مرۆڤاتی هاته گوهۆرین (پێشکه‌ڤتن).
مرۆڤه‌ک نوو:
هنده‌ک فیلۆسۆف دبێژن رێنسانس ژدایکبوونا سه‌رده‌مه‌کێ نوو بوو ژبۆ مرۆڤاتییێ، به‌لێ هنده‌کێن دی دبێژن ژدایکبوونا مرۆڤه‌ک نوو بوو، مرۆڤه‌ک کو ب هزر، خه‌یال و ئافراندنا خوه بشێت جیهانێ بگوهۆرت. دیسان دبێژم گوهۆرین ب واته‌یا پێشکه‌ڤتنێ. به‌لێ کیژان پێشکه‌ڤتن گه‌لۆ؟ پیشکه‌ڤتنا ماددی یا کو جڤاکێ مه - نها - تێره ده‌رباز دبت، کو هه‌رتشتێ گه‌وهه‌ری و ئیدیال به‌ر ب ماتریالیزمێ "Materialism" ڤه دچت؟ یان پێشکه‌ڤتنا ئه‌خلاقی؟ ئه‌و ئه‌خلاقێ کو ئه‌سێنسا وی بوویه مادده نه‌کو هزر؟ یان پێشکه‌ڤتنا خیتابه‌کا ئینشائی و ڤالا، کو ب چاڤه‌کێ کێم ل تراژیدییا مه بنێرت و هه‌می بوها و پره‌نسیپێن کو مه دگه‌هینن هه‌ڤدوو، تێک ددت؟ خیتابه‌ک کو ئاماده‌که‌رێن وێ ب خوه باوه‌ری پێ نینن، دبێژن به‌لێ ئه‌و ب خوه ناپێژن؟ پێشکه‌ڤتنا تاکه‌که‌سه‌کی ل ڤێده‌رێ و تاکه‌که‌سه‌ک دی ل وێده‌رێ د ناڤ جڤاکه‌ک کۆنزه‌رڤاتیڤ ده، کو به‌رهه‌ڤ نینه بۆ پرۆگریسێ و ل گۆر یاسا و زاگۆنێن که‌ڤنار سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل پێشهات و نووهاتان دکت و تاکه‌که‌سێن وی ژی ته‌حه‌مولا هه‌بوونا هه‌ڤدوو ناکن؟ یان ژی پێشکه‌ڤتنا مه‌زهه‌رێ کو گه‌وهه‌رێ مه نخاڤتی و ب سالان دڤێت ئه‌م کار بکن هه‌تا کو برینه‌کێ ب تنێ ژ برینێن گه‌وهه‌ری سارێژ بکن؟ پێشکه‌ڤتنا مرۆڤاتی و نیشتیمانی کو هه‌می ته‌خ و چینێن جڤاکێ کوردستانی ل دۆر پرۆژه‌یه‌ک مه‌زن بگه‌هینت ئێکدوو، یان پێشکه‌ڤتنا ئاینی کو دووبه‌ره‌کی و کۆنفلیکتێ ل شوینا هه‌ڤگرتن و سه‌قامگێری و روحا تۆلێرانسێ به‌رجه‌سته ببت؟ کانتێ فیلۆسۆف به‌ری نها به‌رسڤا مه دایه، ئه‌و دبێژت: "پێشکه‌ڤتن نه پێشکه‌ڤتنا تاکه‌که‌سه‌کی یه، به‌لێ پیشکه‌ڤتنا مرۆڤاتییێ یه وه‌ک تێگه‌هه‌ک به‌ردار و کاملانه د ناڤ مه (هه‌می تاکه‌که‌سان) ده، غایه‌ت ژ پێشکه‌ڤتنێ دامه‌زراندنا جڤاکێ سڤیله، کو ل ژێر سیها قانون و پره‌نسیپێن عه‌داله‌تێ تاکه‌که‌س دگه‌ل یێ به‌رانبه‌ری خوه بژیت". به‌لێ هه‌تا کو مرۆڤ بکارت وێ پێشکه‌ڤتنێ قازانج بکت، گه‌ره‌که ئه‌قلی بدت کاری. هینگێ دکارت زانین و نیاسینێ ب ده‌ست ڤه بهینت و وه‌ک که‌د و به‌رهه‌م بۆ وێ زانین و نیاسینێ (ئه‌وا سوکراتی گۆتی) ژیانه‌کا به‌خته‌وه‌ر هه‌بت. ده‌مه مرۆڤێ کورد بزانت، کو به‌خته‌وه‌ری نه د مه‌زهه‌ر و دابینکرنا پێداویستێن ژیانا رۆژانه ده یه، به‌لێ د رزگارکرنا مرۆڤی ژ سترێس و په‌ستانا وان پێداویستان ده یه. مرۆڤی کو پێویستی و داخوازێن وی گه‌له‌ک بن، به‌لێ کارین (شیان) و هلبژارتنێن وی کێم بن، نه‌کاره مرۆڤه‌ک به‌خته‌وه‌ر بت. د سه‌رده‌مێ رێنسانس و ره‌وشه‌نگه‌رییێ ده، سه‌رکارێ فه‌لسه‌فێ و ره‌وشه‌نبیرییێ ئه‌و بوو کو مرۆڤێ رۆژئاڤایی ژ وێ سترێس و په‌ستانێ رزگار بکن دا کو بگه‌هت رادێ زانین و به‌خته‌وه‌رییێ. زانین و به‌خته‌وه‌رییا کو ب گه‌وهه‌ر و بنگه‌ها وی مرۆڤی ڤه، نه‌کو ب مه‌زهه‌ر و پێداویستێن ژیانا رۆژانه ڤه، پابه‌ند. به‌لێ نها، سه‌رکارێ زانا و ره‌وشه‌نبیرێن مه بوویه مه‌زهه‌ر و دابینکرنا به‌رژه‌وه‌ندا که‌ساتی، ئه‌و نه ب تنێ به‌رژه‌وه‌ندخوازن، به‌لێ به‌رێ خه‌لکه‌کێ ژی ددن وێ رێکێ. جارنا قه‌له‌مێن خوه دکن پێسترک دا پێ بگه‌هن کورسیکێ جار ژی رێکا خوه ب پرتووکێن خوه دنخێڤن! دبت ئه‌و ڤێ جه‌ندێ ب سه‌ر خوه ڤه ببینن، به‌لێ ئه‌ز وه‌کو کێماسی د ده‌رهه‌قا زانا و ره‌وشه‌نبیرێن گه‌ردوونی ده دبینم، ئه‌و ژی مرۆڤ بوون، خوه‌دان به‌رژه‌وه‌ندی بوون، ته‌ماهی ل دونیایێ هه‌بوون، به‌لێ دره‌و و خیانه‌ت ل خوه و نه‌رخێن مرۆڤاتییێ نه‌کرن له‌ورا بوونه زانا و ره‌وشه‌نبیرێن زیندی، کو مرۆڤایه‌تی ب جاره‌کێ به‌ژنا خوه د به‌ر یادێ وان ده دته‌وینت. وان های ژ به‌رژه‌وه‌ندا که‌ساتی و پێداویستێن ماددی نه‌بوو، گه‌له‌ک ژ وان ب زکه‌ک تێر و دوو برسی دنڤستن، توندورستییا وان تێکدچوو ژی به‌لێ هزرا وان هه‌می ل سه‌ر مرۆڤ و مرۆڤایه‌تییێ بوو. ئه‌وان ملله‌تێن خوه تێگه‌هاندن کو پرس پرسا گه‌وهه‌ری یه، نه‌کو پرسا مه‌زهه‌ری و ماددێ یه. به‌لێ ئه‌ڤه بیست سال پتره ئه‌م ملله‌تێ خوه خه‌له‌ت تێدگه‌هینن، کو پرس پرسا مه‌زهه‌ر و ماددێ یه. مه خه‌لک فێری ره‌فتار و ئه‌خلاقێن هه‌ری نزم و له‌وتی کر، مه میمۆرییا وی ب پاره و پارچێن ئه‌ردێ تژیکر، ئێدی جهـ نه‌ما تۆڤه‌ک دی لێ بچوینن. ده‌ربارێ پێداویستان، ئه‌ز دبێژم: کاره‌ب بۆچییه هه‌گه‌ر مرۆڤ ل به‌ر نۆرها وێ پرتووکه‌کێ نه‌خوینت، کراسه‌کێ که‌ر نه‌کت، یان یێ به‌رانبه‌ری خوه نه‌بینت؟ سۆته‌مه‌نی بۆچییه هه‌گه‌ر پیس بت یان پرێمزان ب کچێن جحێل ڤه بته‌قینت؟ ته‌کنۆلۆژییا (مۆبایل، سه‌ته‌لایت و ئنته‌رنێت) بۆچییه هه‌گه‌ر ب تنی بۆ کوژتنا ده‌می بت؟ پارچێ ئه‌ردی بۆچییه هه‌گه‌ر مرۆڤی وه‌لاته‌ک رزگارکری نه‌بت و ... هتد ژ وان پێداویستێن ژیانا رۆژانه. نه‌کو ئه‌و نه گرینگن، به‌لێ مه‌زهه‌ری نه، نه گه‌وهه‌ری نه. هندی کو گه‌وهه‌ر ڤالا و خلووله بت، بێهووده یه پێداویستێن دونیایێ هه‌می وی دابگرن.
پرسگرێکێن مرۆڤی رۆژئاڤایی قه‌ت پرسگرێکێن مه‌زهه‌ری نه‌بووینه، قه‌ت پێداویستێن ژیانا رۆژانه گه‌وهه‌رێ وی پێکنه‌هیناینه. کانسلا ئه‌قلی و مانده‌لایا زاتێ ئینسانان، ئه‌و پرسگرێک چێدکرن و ل جهێ زانینێ نه‌زانین و ل جهێ به‌خته‌وه‌رییێ خوه‌لیسه‌ری، په‌یدا دکرن. زانین و به‌خته‌وه‌ری به‌رێ مرۆڤی نادت ئه‌نارشیزمێ یان ئابزێردێ (عبثیة) به‌لێ به‌رێ مرۆڤی ددت ره‌خنێ کو ئه‌و ژی داخوازه‌کا خوه‌داوه‌ندی و خوه‌زایی یه. پێشکه‌ڤتن بێ ره‌خنه دره‌وه‌ک مه‌زنه. ره‌خنه نه ب تێگه‌ها مه یا رۆژهه‌لاتی، کو شکاندنا هه‌ڤدوو، هه‌لپه‌رستی، که‌یسدیتن و پێشێلکرنا ناڤ و سومعه‌تێ، نه‌خێر. به‌لێ ره‌خنه وه‌ک فه‌لسه‌فه، وه‌ک زانست، وه‌ک کۆنسێپته‌ک سه‌رکه‌ڤتی د بوارێ فێرکرن و په‌روه‌ردێ ده، وه‌ک به‌رسڤه‌ک بۆ وی ده‌نگێ (وه‌حی) کو د ناڤ مه هه‌میان ده ڤه‌ددت و دگه‌هت هه‌ر ده‌رێ. ده‌ربارێ فانکسیۆن و گرینگییا ره‌خنێ نیتشه دبێژت: "پراکتیزا هزرا مه یا ره‌خنه‌یی نه سودفه یه، یان ره‌فتاره‌کێ قودره‌تی یه، نابت ئه‌م وه‌سان بهزرینن. به‌لێ ده‌ربڕینه ژ وێ هێزا زیندی د ناڤا مه ده. مخابن، ئه‌م نزانن کو گه‌له‌ک پێکهاتێن زیندی د ناڤ مه ده هه‌نه و وان ژی دڤێت خوه بسه‌لمینن، هنده‌ک پێکهاته کو دوور نینه رۆژه‌کێ ژ رۆژان مه ژ گه‌له‌ک موسیبه‌تان قورتال بکن". دیاره ئه‌و باسێ هێزه‌کا خوه‌سه‌ر دکت، هێزه‌ک د ناڤ هه‌ر که‌سێ ده هه‌یه، به‌لێ نه هه‌رکه‌س جهێ وێ دزانت. ئه‌و هێزا کو ئه‌و باس دکت، ب هزرا من دکارت سه‌نه‌مان بشکینت، سینۆران ببه‌زینت، هه‌ڤگرتنێ پێک بهینت و غایه‌تا سه‌ره‌کی، کو دامه‌زراندنه، د دۆرهێلێ ژیانێ ده به‌رجه‌سته بکت. دیاره هه‌می مرۆڤان ئه‌و هێزه هه‌یه ژبه‌رکو هه‌می مرۆڤان ئه‌قل هه‌یه. مه‌سه‌له ئه‌و نینه، به‌لێ مه‌سه‌له ئه‌وه کو هه‌می مرۆڤان جه‌ساره‌ت و جورئه‌ت نینه ئه‌قلی بدن کاری و به‌رسڤا وێ هێزێ بدن پشتی کو دبینن. بکارهینانا وی ئه‌قلی و وێ هێزێ، گرانتی یه کو ده‌وله‌ته‌ک - وه‌ک هێڤیخوازی بۆ پڕانییا هه‌ڤوه‌لاتییان - پێک بهێت، ده‌وله‌ت ب خوه ژی گرانتی یه کو دیمۆکراسییا لیبرال په‌یره‌و ببت، به‌لێ ب مه‌رجه‌کێ کو تاکه‌که‌س وێ دیمۆکراسییێ وه‌ک به‌رپرسیاری ببینت، کو بزانت ئه‌و خوه‌دان ئه‌رک و مافه، ئێکه ژ هه‌مییان نه‌کو ئه‌و ب خوه هه‌می یه، کو بزانت گه‌له‌ک پێکهاتێن دی ژی هه‌نه و دڤێت رێزێ ل وان بگرت، وان وه‌ک غایه‌ته‌ک ببینت نه‌کو وه‌ک ئالاڤه‌ک بۆ به‌رژه‌وه‌ندا خوه یا که‌سایه‌تی و ئه‌ڤه هه‌می پێدڤی ب هشیاری و په‌روه‌ردێ هه‌یه کو به‌رپرسیاری یه و دکه‌ڤت سه‌ر ملێ سیسته‌مان، سیسته‌مێ سیاسی و سیسته‌مێ حوکمرانی. بلا تاکه‌که‌س ل ناڤ و ده‌رڤه‌یی وان سیسته‌مان ل پێکهینانا زاتێ خوه بگه‌رت، به‌لێ ئه‌خلاق، بوها و پره‌نسیپێن سه‌ره‌که یێن ژیان و مرۆڤێن دی تێکنه‌دت. بلا ره‌خنێ وه‌ک سیلاحه‌ک ژبۆ هێزا ژیانێ د ناڤ خوه ده، نه‌کو ژبۆ هێزا مرنێ د ناڤ یێ به‌رانبه‌ری خوه ده، ب کار بهینت. پراکتیزا خه‌له‌ت بۆ ره‌خنه و ئازادییێ مرۆڤی به‌ر ب کۆله‌تییێ دبن، ڤه‌دگه‌رینن سه‌رده‌مێن مه‌شاعییا که‌ڤنار.
کیژان ئه‌قل؟
دیاره ئه‌م وه‌کو کورد ئه‌قلی ب کار دهینن، نه‌کو ب کار ناهینن، به‌لێ دگه‌ل هندێ هێژ ره‌خنه و ئازادی به‌رجه‌سته نه‌بوونه، هێژ به‌خته‌وه‌ری خه‌ونه‌که، هێژ ماف نه‌هاتنه سه‌لماندن، هێژ جڤاکێ سڤیل نه‌هاتییه دامه‌زراندن، هێژ... و هێژ... و... هتد. نه‌خوه خه‌له‌تی د کیرێ ده یه گه‌لۆ؟ به‌ری هه‌یامه‌کێ دۆسته‌ک من، کو کارێ سیاسی دکت، گۆت: "مه ئه‌قلمه‌ند هه‌نه و ب شه‌ڤ و رۆژ کار دکن". مه‌به‌ستا وی ئه‌وه کو کارێ سیاسی ژبۆ حزبا وی دکن، ئانکو نیڤ - ته‌یۆریزه‌که‌ر و نیڤ - هزرمه‌ندن. دبت راست بت، کو هنده‌ک که‌س هه‌بن و وی کاری بۆ حزبا خوه، یان هه‌رتشته‌کێ دی یێ خوه بکن، به‌لێ کیژان ئه‌قلی ب کار دهینن گه‌لۆ؟ ئه‌قلێ ره‌وشه‌ن (Enlightened Mind) یان ئه‌قلێ ئالاڤی (Instrumental Mind)؟ ب هزرا من ئه‌و که‌س که‌سێن کۆنزه‌رڤاتیڤن له‌ورا ئه‌قلێ ئالاڤی ب کار دهینن، ئه‌و ئه‌قلێ کو ب تنێ ژبۆ پارازتنا ده‌ستهه‌لاتێ بت، دژی ئازادی و دیمۆکراسییێ بت. ئه‌و ئه‌قل وه دکت کو ده‌ستهه‌لات ببت ده‌ستهه‌لاته‌کا تۆتالیته و خوه ب تنێ ببینت، ئیمان ب گوهۆرینێ نینه، ئینسیاتیڤان ره‌د دکت، مافان پێشێل دکت، نرخێن ئازادی و عه‌داله‌تی بنپێ دکت، ئاڤ ل دۆر سه‌ری دگه‌رت هه‌تا کو ل دوماهیکێ جڤاکی و ده‌وله‌تێ به‌ر ب سته‌م، گه‌نده‌لی و کاڤلبوونێ ببت. گه‌له‌ک که‌س ب ناڤێ زانا و ره‌وشه‌نبیر ده‌ستهه‌لاتێ هانددن هه‌تا وێ رادێ کو ئه‌و که‌س دژی نرخ و بوهایێن گه‌ل و وه‌لاتێ خوه رابوه‌ستن سه‌خمه‌راتی پارچه‌یه‌کا ئه‌ردی، یان وه‌زیفه‌یه‌ک بلند، یان ژی هنده‌ک ئیمتیازات و پێداویستێن ماددی کو نکارن بهۆسته‌کێ ژ گه‌وهه‌رێ وان یێ خلووله دابگرن. ل ده‌مێ ئازراندنا پرسان ل جڤات و سه‌میناران، ئه‌و که‌س ب خوه باسێ گوهۆرینێ دکن، دبێژن: "گوهۆرینێ پێدڤی ب ته‌زحیاتان هه‌یه"، به‌لێ ئه‌و ب خوه ناخوازن "ته‌زحیاتان" بدن. مافێ وان هه‌یه، ژبه‌رکو هه‌رده‌م خوه ستۆخوار و مه‌لیل، پارسه‌ک و ره‌زیل، دویڤلانک و زه‌لیل، دیتنه. له‌ورا ژی، روحا ئینسیاتیڤێ ل نک وان په‌یدا نابت. ئه‌ز دبێژم، هه‌گه‌ر وان باوه‌رکربا کو ئه‌و ب خوه زانا و ره‌وشه‌نبیرێن گه‌ل و وه‌لاتێ خوه نه و ده‌ستهه‌لات ژی یا گه‌ل و وه‌لاتی یه، وان وه‌نه‌دکر. هه‌گه‌ر دزانن و وه دکن هینگێ ئه‌و تاوانبارن، ژخوه هه‌گه‌ر نزانن، نه‌خوه چاوا زانا و ره‌وشه‌نبیرن؟! به‌روڤاژی ئه‌قلێ ره‌وشه‌ن کو جڤاک و ده‌وله‌تێ به‌ر ب پیشکه‌ڤتن، ئازادی و عه‌داله‌تێ دبت.
کونزه‌رڤاتیزم:
هه‌می فیلۆسۆف هه‌ڤده‌نگن کو ئه‌قلێ ئالاڤی ب خوه خوه تێک دبت، زوو یان دره‌نگ، ئه‌و ئه‌قله دێ زیانێ گه‌هینت خوه و خوه‌دانێن خوه ژبه‌رکو ل سه‌ر بنگه‌هه‌ک ڤالا ئاڤابوویه و چو په‌یوه‌ندی ب گه‌وهه‌ر و زاتی ڤه نینه. نه مومکینه مرۆڤ سیکۆلار بت و ئه‌قلێ ئالاڤی ب کار بهینت، كا چاوان نه مومکینه مرۆڤ مرۆڤه‌ک کۆنزه‌رڤاتیڤ بت و ئه‌قلێ ره‌وشه‌ن ب کار بهینت. پرسیار ئه‌وه، کی به‌رێ خه‌لکێ ددت کۆنزه‌رڤاتیزمێ "Conservatism"؟ کی خه‌لکێ کۆنزه‌رڤاتیزه دکت گه‌لۆ؟ کو مرۆڤ بێ هه‌لویست بت، روحا ئینسیاتیڤێ به‌رانبه‌ری جڤاک و دۆرهێلی نه‌بت، باوه‌ری ب هه‌ولدان و گوهۆرینێ نه‌بت، مایێ خوه د پرس و پرسگرێکان ده نه‌کت، ب تنێ حه‌زێن خوه یێن فیزیکی تێر بکت، گاڤا کو قه‌یران په‌یدا دبن ئه‌و خوه ڤه‌دشێرت و گاڤا کو ئافاتێن ڤه‌گر وه‌ک گه‌نده‌لی و نه‌عه‌داله‌تێ جڤاکی ڤه‌دگرن، ئه‌و خوه راده‌ستی قه‌زا و قه‌ده‌رێ دکت و پرسگرێکان ته‌ئجیل دکت، یان ب ئیرادا خوه‌دێ و ده‌ستهه‌لاتێ ڤه گرێددت، ژ نوو دبت نیڤداعیه و ترس و شیره‌تان ل ناڤ خه‌لکه‌کێ هه‌ژار و به‌له‌نگاز به‌لاڤ دکت. کۆنزه‌رڤاتیزم، ئانکو مانا د جهێ خوه ده و ئه‌ڤه دژی یاسایا خوه‌زایێ یه. که‌سێن کۆنزه‌رڤاتیڤ قه‌ت نکارن گوهۆرینان په‌یدا بکن، وان چو جار نه‌شیایه به‌شداری ئاڤاکرنا حه‌زاره‌تان ببن، له‌ورا دگه‌ل ده‌می هه‌ست ب کێماسی و درێغی و گونه‌هان دکن، دگه‌ل زاتێن خوه تووشی کۆنفلیکتان دبن، وه‌ک ریاکسیۆن، ڤێجا به‌شداری هه‌رفاندنا پچا مایی ژ حه‌زاره‌تان دبن، ئه‌ها وه‌سان سه‌باره‌ت ده‌وله‌تێ ژی. مرۆڤێن کو نه‌شێن به‌شداری ئاڤاکرنا ده‌وله‌تێ ببن دێ به‌شداری هه‌رفاندنا وێ بن دا کو وان گرێکێن پسیکۆلۆژی، ئه‌وێن کو دناڤ وی ده په‌یدا بووین، ڤه‌کت و هه‌ست ب هه‌بوونا خوه بکت. که‌سێن وه‌سان ناخوازن وه‌ک ئێتیم مه‌زن و په‌روه‌رده ببن. ئێتیم وه‌ک پرانییا ملله‌تی ژبه‌رکو ل ده‌رڤه‌یی ده‌ستهه‌لات و ئۆپۆزسیۆنێ خوه دبینن. ما به‌رئه‌قله گه‌لۆ، به‌هرا پتر ژ ملله‌ته‌کێ هه‌ست بکت کو ئه‌و ئێتیمه ب تنی چونکی ده‌رڤه‌یی بازنێ ده‌ستهه‌لات و ئۆپۆزسیۆنێ یه؟! ب سایا سه‌رێ وان، بورژوازییه‌کا ساڤا په‌یدا دبت و پرانییا تاکه‌که‌سێن جڤاکێ کوردستانی ل سه‌رده‌مێ بورژوازییا مه یا ساڤا هه‌ست دکن کو ئه‌و بێ کارێکته‌رن. وه‌ک ئاکام و چاره‌نڤیس، مرۆڤ سه‌قه‌ت دبن، بێ شه‌خسییه‌ت دبن، شه‌خسییه‌تا وان ژ ئێک ره‌هه‌ندی ب تنێ پێک دهێت و ئه‌ڤه ئاخاڤتنا مارکوزی (Marcuse) دسه‌لمینت ده‌مێ دبێژت: "مرۆڤێن بێ شه‌خسییه‌ت خوه د که‌لوپه‌لێن خوه ده (ترۆمبێل، خانی، زێر، جلک، ته‌له‌فۆن و... هتد) دبینن.
