چیرۆک ئالێ دی یه: پێشگۆتنه‌ک بۆ کۆمه‌لا چیرۆکێن (پشیکێن ئسته‌نبۆلێ) یا چیرۆکنڤیس ئیسماعیل هاجانی
09/03/2011 00:36
چاڤێ ئێکێ: هه‌لبه‌ستڤانا مرنێ "هیرتا گراڤنه‌ر" ل جهێ کو گازندان ژ دلێ خوه بکت، بریاردا وی داد بکت. هه‌لبه‌ستڤانێ ریهسپی، فیکتۆر هیگۆ ل جهێ کو گازندان ژ ته‌مه‌نێ خوه بکت، کو دله‌کێ تژی هه‌سره‌ت و مه‌ره‌ق، دێمه‌کێ خه‌مگین و چرمسی، موویێن سپی و ده‌نگه‌کێ ماندی ب تنێ بۆ وی هێلان، وی ته‌مه‌نی دکاری مله‌کێ بۆ جهێ سه‌رێ وی بهێلت، گرنژینه‌کێ ژ چاڤێن قه‌رمی بۆ زارۆکان بهێلت ده‌ما وی پێچێنه‌بت. به‌لێ دیاره گازنده بێهووده نه، له‌ورا چیرۆکنڤیسه‌ک وه‌ک ئه‌دگار ئالان پۆ ل هاوارا وی، ته و من هات، دا بێژت: "رۆژه‌ک دێ هێت، تۆ ب تنێ دێ مینی، که‌سێ ل دۆرا خوه نابینی، خوه راگره و نه‌ترسه، پشتی روح دچت ئێدی ته ناهێلت، ژبه‌ر کو هێلان جاره‌که" ئه‌ها ئه‌و روحه داوی چوونێ، مه ناهێلت. ئیدی ئه‌م ناترسن. ل سه‌ر ڤان کاغه‌زێن سپی سه‌مایا تنێبوونا خوه دگه‌ل مه رادگه‌هینت. ئه‌و روحه یه، ئه‌و دله یه، کو ئیسماعیل بریاران د ده‌رحه‌ق وان ده ددت. نڤیسکاری ماف هه‌یه بریاران بدت ب تایبه‌ت د ده‌رحه‌قێ روح، خه‌ون و ته‌مه‌نێ خوه ده. به‌لێ ماف نینه گازندان بکت نه‌خاسمه هه‌گه‌ر که‌سه‌ک نه‌بت. ده‌مێ ئه‌م دئاخڤن و دنڤیسن، هینگێ مه‌مله‌که‌ت، جڤاک و مرۆڤ دئاخڤن و دنڤیسن، به‌لێ ئیسماعیلی بریاره‌کا دی دایه، کو ده‌مێ دنڤیست، هینگێ نه وه‌لات، نه جڤاک و نه مرۆڤ، بئاخڤت یان بنڤیست. به‌لێ خه‌ون، حیرمان و که‌بتا وه‌لات و مرۆڤان دئاخڤن و دنڤیسن. هزرا خوه بکه، مرۆڤ ب ده‌ستێ خوه مه‌مله‌که‌ته‌کێ ژ تونه‌بوونێ، ژ هاڤینوونێ، ژ خه‌ونان و پیربوونێ بۆ خوه ئاڤا بکت. ئیسماعیل د وێ مه‌مله‌که‌تێ ده ژ ئاخێ بوویه، د وێ مه‌مله‌که‌تێ ده (د مرنه‌کا رۆژا نه ده دژیت و دژیانه‌کا رۆژانه ده دمرت). ئه‌رێ ژبلی که‌بت و هاڤیبوونێ، رێکه‌کا دی هه‌یه مرۆڤی بگه‌هینت خوه‌شییێ؟ ئه‌و خوه‌شییا کو چیرۆکنڤیسێ مه ل په‌ی دگه‌رت. ئه‌و بوو خوه‌دانێ که‌بت و حیرمانێ، به‌لێ یێن دی بوونه خوه‌دانێ چ؟ که‌بت و حیرمان سامانه، زوو ب زوو که‌س نکارت کۆم بکت، هه‌گه‌ر نه چیرۆکنڤیسه‌ک، یان هه‌لبه‌ستڤانه‌ک بت. پلاتۆ ژ خوه نابێژت ده‌ستپێک حیرمانه، ئه‌پیکۆرس ژخوه نابێژت ئازاردان له‌زه‌ته، له‌ورا ئیسماعیل ب هه‌موو سالێن ته‌مه‌نێ خوه سترانا که‌بت و حیرمانا خوه د گوهێن قه‌ده‌را مه ده دسترینت. ئه‌و ب زه‌لامبوونا خوه ڤه دگریت، نه وه‌ک مه، به‌لێ وه‌ک خوه دگریت، گریه‌کا وژدانی. ئه‌وێ خه‌ونان ببینت، ئه‌وێ ل خوه موکور بهێت و ده‌ست ب دانپێدانان بکت، ئه‌وێ ده‌ستێ خوه هه‌تا سه‌رملێ خوه د برینا خوه ده هوندا بکت، دیاره ئه‌و ل خوه‌شییه‌کا په‌نابه‌ر ل پشت سینۆرێن برینێ، دگه‌رت. ئه‌وێ بزانت تاما رۆندکێن وی سوورن، ئه‌وێ د هه‌سره‌ت و ڤیانێن خوه ده موسافره‌ک بت، ئه‌وێ د ژیان و مرنا خوه ده ب سۆفی و تۆبه‌دارێ گونه‌ها ئه‌ولی بت، ئه‌وێ د خه‌ون و هشیارییا خوه ده مه‌ستێ مه‌لیل بت، ئه‌و هێژایه بهێته خه‌لاتکرن و ژبلی گری، بلا ل به‌ندا چو خه‌لاتێن بوها نه‌مینت. گریانا وی، ئاخینکێن وی، که‌بت و حیرمانا وی ناهێلن مرۆڤ خه‌یالێن خوه ل چیرۆکه‌کا وی خراب بکت. بلا نه‌هێلن، بلا ئه‌و ژی وه‌ک خوه‌دانێن خوه هاڤی و بیانی د ڤێ قیرۆسییایێ ده ته‌مه‌نێ خوه بقه‌دیننن، به‌لێ زیندیبوونا خوه ژی راگه‌هینن.
چاڤێ دوویێ: د پرانییا چیرۆکێن ڤێ کۆمه‌لێ ده، ئیسماعیل ب زمانه‌کێ "جینیالۆژی" هه‌ولدایه ل په‌ی ئه‌سل و ماهییه‌تا پێکهاتان (خه‌ون، ژن، سێکس) بگه‌رت، ئه‌و حه‌قه. ژبه‌رکو خه‌ونه‌ک، ژنه‌ک و کێلیکه‌ک ژ سێکسی به‌سن کو دونیایه‌کێ ئاڤا بکن، یان خراب بکن، ژیانه‌کێ یان مرنه‌کێ پێشکێش بکن. ئیسماعیلێ چیرۆکنڤیس هه‌ولنادت خوه د ڤێ جیهانێ و ڤێ مرۆڤاتییێ ده ببینت ژبه‌رکو ژ رۆژا رۆژ ده، ئه‌و به‌رزه یه، خوه‌گرتی یه، دزانت خوه نابینت. به‌لێ هه‌ولددت ڤێ جیهانێ و ڤێ مرۆڤاتییێ د خوه ده ببینت و خه‌ونێن وی شاهدن. هه‌گه‌ر مرۆڤه‌کێ ئاسان هه‌رشه‌ڤ دوو سه‌عه‌تان ب تنێ خه‌ونان ببینت، چیرۆکنڤیسێ مه هه‌رشه‌ڤ دوو سه‌عه‌تان ب تنێ خه‌ونان نابینت، وه‌کی دی هه‌موو خه‌ونه: ئاخاڤتن، هشیاری و نڤستن. ئه‌ز هزر دکم ده‌مێ دمرت ژی دێ ب شه‌رت مرت، کو خه‌ونا خوه یا دوماهیکێ ته‌مام بکت. بلا ته‌مام بکت ژبه‌رکو خه‌ونا وی یه، خه‌ونا مه یه. خه‌ون وه‌ک کو نڤیسکار دبێژن: ده‌رگه‌هه‌کێ بچووکه بۆ روحێ، جار جار تێره ده‌رباز دبت ئالێ دی دا بێهنا خوه ڤه‌کت! فرۆید دبێژت مرۆڤ خه‌ونان دبینت دا قه‌ره‌بوویا که‌بت و حیرمانا زارۆکییا خوه بکت! ئه‌رێ، کێ ب قاسی چیرۆکنڤیسان که‌بت و حیرمان هه‌یه؟ چیرۆکنڤیسێ مه ئیسماعیل وه‌سانه، له‌ورا به‌رده‌وام خه‌ونان دبینت، خه‌ونه‌ک ب تنێ ژی ته‌لاق نه‌دایه. هه‌گه‌ر نه وه‌سا با، دا که‌بت یان حیرمانا خوه ته‌لاق دت، به‌لێ ماده‌م کو ته‌لاق نه‌دا، واته گه‌له‌کێ رژده کو روحا وی د وی ده‌رگه‌هی ره سه‌فه‌رێ بکت. ژبلی جینیالۆژی، د هنده‌ک چیرۆکان ده ب ئاوایه‌کێ دیالیکتی غه‌زه‌لێ دگه‌ل هزرێن مه دکت، ده‌مێ دبێژت: "شه‌ڤێن زڤستانان ب درێژییا خوه ره‌شن، به‌لێ ب سڕ و سه‌قه‌ما خوه خوه‌شن" دیاره به‌فرێن دونیایێ هه‌موو نکارن شه‌ڤه‌کێ سپی بکن و ئاگرێن هه‌موو دۆزه‌خان ژی نکارن شه‌ڤه‌کێ گه‌رم بکن، به‌لێ ئێکا مێ دکارت ژبه‌ر کو ئه‌و هه‌موو ئاگر و به‌فره. ئه‌ڤه هه‌م دیالیکتیکه هه‌م ژی زمانێ هه‌لبه‌ستێ یه، زمانێ ئه‌فسانه و داستانان کو پتر د هه‌لبه‌ستا کلاسیک ده هه‌یه، دبێژنێ (سجع). ده‌روونا چیرۆکنڤیسی ژ ئاڤا خه‌ون، که‌بت و هاڤیبوونێن بێ حه‌د و حسێب ئاڤزه، ئاڤزبوونه‌کا ژاندار، به‌لێ ره‌وا و به‌ده‌و، دووری هه‌موو ده‌ستوورێن زه‌مین و زه‌مانی، نێزیک ژ میهر و بێهنا میحرابا ئه‌سحابی و پێغه‌مبه‌ران، نێزیک ژ که‌ڤرێن پالا جزیری و سیها سێوییێن ل به‌ر توربا خانی. دوور ژ خوه‌بادانا رۆژا ل هنداڤ سه‌رێن مه، نێزیک ژ شه‌ها شه‌ڤێن قه‌ره‌چکانی ل په‌ی ده‌وسێن مه، شه‌ڤ هه‌ڤاله و د هه‌ڤالینییێ ده - وه‌ک چیرۆکنڤیس دبێژت - دۆراندن نینه. ئیسماعیل د چیرۆکه‌کا خوه ده دبێژت: "ئه‌ز ژی نیڤ پێغه‌مبه‌ره‌کم لێ چو ته‌ره‌سباب ژ من باوه‌رناکن" ئه‌ز باوه‌ر دکم کو ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌که چونکی چیرۆکنڤیسه. چیرۆکنڤیس پێغه‌مبه‌رن، به‌لێ پێغه‌مبه‌رێن ئه‌ردێ بۆ ئاسمانان، پێغه‌مبه‌رێن ژبیرکری و بێ مه‌رید، پێغه‌مبه‌رێن بێ جیهاد و بێ شه‌هید، کو هه‌رسال نه هه‌یڤه‌کێ، به‌لێ ته‌مه‌نێ خوه هه‌موویێ ب رۆژی بن و دنهالێن ژبیرکرنا مه ده ب جه‌زبه دچن. پێغه‌مبه‌رێن شه‌ڤان، خه‌ونان، کێفه‌رات و گونه‌هان. بلا هه‌ر خه‌ونان ببینن، هه‌ر بۆ مه نه. بلا هه‌ر هه‌سره‌تان بخون هه‌ر یێن مه نه، بلا هه‌ر بازبه‌ندان ڤه‌هوونن، هه‌ر بۆ ملێن قه‌ده‌را مه نه. بلا ب تنێ ل سه‌ر کاغه‌زان وه‌لاته‌کێ ژ ماچان ئاڤا بکن، کێ ب قاسی مه پێدڤی ب وه‌لاته‌کێ هه‌یه؟ نۆڤالیز، دبێژت: "کلیلێ د ده‌ست ده یه، به‌ر ب وه‌لاتێ مه دهێت، ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌کێ بێده‌نگه به‌لێ هلگرێ ئه‌سرارێن مه یه" سڕێ هه‌بوونا مه، یاخی و هاندانا مه یه ژبۆ ئازادبوونێ. نه ئازادبوونا مه، به‌لێ ئازادبوونا که‌بت، حیرمان و ڤیانێن مه. ئازادبوون مرنه و مرن ئازادبوونه. به‌لێ - وه‌ک چیرۆکنڤیس دبێژت - که‌س نینه بریارا مرنا خوه بدت، ئانکو که‌سێ نه‌ڤێت ئازاد ببت. هه‌ست ئه‌ون ده‌ما رۆندکێن سوور ببارن، ده‌مێ زیندیبوون ببت کول و که‌سه‌ر، ده‌مێ دوونده‌هـ کولا سه‌ر کولان بت. چیرۆک که‌ونه، چیرۆکنڤیس هلگرێ ناسنامه که‌ونی یه، نه‌کو ناسنامه ده‌ڤه‌ره‌کێ، که‌سه‌کێ، یان کێلیکه‌کێ. عشقا چیرۆکنڤیسی عشقه‌که بێ ده‌ست و دوماهی یه، دگه‌ل زه‌مینی هه‌موویێ یه، دیاره تێرا دکت له‌ورا عاشقه. عشق و ڤیان و سێکس، نه ژبۆ ژنه‌کێ یان وه‌لاته‌کێ ب تنێ، به‌لێ ژبۆ هه‌موو ژنان و هه‌موو وه‌لاتان ب تایبه‌ت ژن و وه‌لاتێن ژبیرکری د ده‌رزێن ده‌می ده و وه‌ک کو ئه‌و ب خوه دبێژت: ده‌م دبۆرت... و ده‌م دلۆڤانییێ نابت.
وه‌کی دی، تراژیکۆمه‌دیا بوویه هێڤێنی خه‌ونێن ئیسماعیلی، ئه‌و حه‌نه‌ک و ترانێن خوه ب ده‌می و که‌سان ناکت، به‌لێ هه‌ول ددت د وان بگه‌هت. هه‌تا کو د وان بگه‌هت، دڤێت خیانه‌تێ ل خه‌ون، که‌بت و حیرمانا خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل کول و هه‌سره‌تێن خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل هه‌موو ژن و وه‌لاتێن خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل گری و ترسا خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل هه‌ژاری و ته‌ماهییا خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل وه‌حی و شه‌ڤێن خوه نه‌کت، خیانه‌تێ ل وێ کێلیکا ده‌می نه‌کت، یا کو دبێژتێ: تۆ یێ هه‌یی!
چاڤێ سێیێ (ره‌خنه چاڤێ سێیه‌مینه): ژ ئالێ هونه‌ری و ڤه‌هاندنێ ڤه، دیاره کو چیرۆکنڤیسێ مه سه‌ربۆرا خوه زێده کرییه، هه‌ولدایه هنده‌ک ئاوا و مێتۆدێن دی بۆ ڤه‌گێرانێ بکاربهینت، هه‌تا راده‌کێ جودا ژ چیرۆکێن به‌رێ. ڤێ جارێ به‌هرا پتر ئاوایێ (ئه‌ز) بکاردهینت، ئه‌ڤه خوه‌دیکه‌که خوانده‌ڤان دکارت پسیکۆلۆژییا نڤیکساری تێده ببینت، هه‌روه‌سان یا خوه ژی، چونکی ده‌مێ دخوینت، خوه دخوینت. هه‌روه‌سا ڤیایه هنده‌ک پرسێن ڤه‌ده‌ر وه‌ک سێکس، کو پرسه‌کا تابۆ یه دناڤا جڤاکی ده، بئازرینت. پێش خوه و هنده‌ک که‌سێن دی د گۆرستانێن هزرا مه ده، ئیعتیرافێ بکت داوی کو په‌ردا تاری و بێده‌نگییێ دقه‌تینت. چیرۆک ئیعتیرافه، لخوه‌موکورهاتن و هاوارنامه یه. ژ ئالێ ستاتیکی ڤه، هه‌تا راده‌کێ کاری ته‌کنیکا خوه - کو به‌ری نها ب تنێ ل سه‌ر بوویه‌ر، ده‌م و جهـی - بوو، ببه‌زینت ئه‌ڤجار ده‌ست ب پێشبینی و ئینسیاتیڤان بکت، ئه‌ڤه یه کارێ هه‌لبه‌ستڤان و چیرۆکنڤیسان، کو نه‌بن وه‌رگێر و راگه‌هینه‌رێن بوویه‌ر و که‌سێن ده‌مێ به‌رێ، به‌لێ ببن ئینسیاتیڤ، پێشبین و ده‌ربرینه‌رێن ده‌مێ زندی و داهاتوویی. ژ ئالێ زمانی ڤه، من ئه‌و پرس بۆ هنده‌ک که‌سێن دی هێلایه، ب تنێ وه‌ک تێبینی بۆ چیرۆکنڤیسێ مه ئیسماعیل هاجانی و گه‌له‌ک نڤیسکارێن دی، پشتی ده‌ستوورا وان، دخوازم ببێژم: چما خالبه‌ندی لاوازه؟ نه به‌س تێکستا ئه‌ده‌بی، به‌لێ ب خوه ژیان بێ خالبه‌ندی دێ بیته هه‌را و ئاژاوه. ئه‌ز ب خوه گه‌هامه وێ باوه‌رییێ، کو چاره‌سه‌ری بۆ ته‌ڤایا پرسگرێکێن مه، بێ ئاوارته، خالبه‌ندی یه.
خوانده‌ڤانێ هێژا، چیرۆک ئالێ دی یه. هه‌ر گاڤه‌کا مرۆڤ هوندا بوو، گه‌ها وی ئالی، هینگێ دکارت بوها و له‌زه‌تا وێ ناسبکت. ده‌مێ ئه‌ز ده‌ربازی ئالێ دی بووم و من هه‌موو چیرۆکێن ئیسماعیلی دیتین، هه‌موو مێ بوون. ئه‌ز ب رێز چوومه ده‌ستێن وان، ئێک ب ئێک من خوه بۆ دا ناسکرن، وه‌ک په‌رییێن تازی ل به‌راڤێن خیزی، ل ده‌ستپیکێ رووکێن وان سۆر دبوون، ب که‌زی و بسکێن درێژ تازیبوونا خوه دنخاڤتن، ب دێمێن مه‌لیل و خه‌مگین ل من دنێرین، ئه‌زێ بیانی دناڤ وان ده، به‌لێ وان کاری ب راستییا خوه (حیرمان، که‌بت، هاڤیبوون، هوندابوون، گریان، ترس و هه‌ژاری) من ب هیدایه‌ت بهینن. هه‌ر چیرۆکه‌ک "ئانا کارنینا" یه‌ک بوو، دگۆت: "دبت ئه‌ز ده‌همه‌نپیس بم، به‌لێ ئه‌زا راستم دگه‌ل خوه. ئه‌رێ هوون دگه‌ل کێ راستن؟" سه‌فه‌ره‌کا تایبه‌ت بوو، به‌لێ ژ وه ناڤه‌شیرم کو من خوه هاڤی دیت... من هزرکر ئیسماعیل دێ کووچکه‌کێ خوه دگه‌ل من هنێرت، دا ببت هه‌ڤاله‌کێ وفادار و ب ته‌ناهی بگه‌هم ئالێ دی. به‌لێ هه‌یهات... د سه‌فه‌رێ ده گه‌له‌ک که‌س پێرگی من هاتن: زارۆک، خه‌ون، هه‌ژار، هزر، ریهسپی، ئه‌ڤینده، خائین، مورته‌د، زندیق، شه‌هید، مری و...هتد. به‌لێ، به‌ری کو ئه‌ز ب ئێکجاری ڤه‌گه‌رم، ده‌نگه‌ک هات گوهێ من... ئه‌ز دبێژم حه‌فحه‌فا (زه‌رۆ) یی بوو!
سه‌بری سلێڤانه‌یی
ئێکێ ئیلوونا 2010 ێ
سێمێل
