ئه‌ڤرۆیا نڤیسکارییا کوردی

01/04/2011 16:36

نڤیسکاری چییه‌؟

نڤیسکاری نه‌ بکارئینانا قه‌له‌می یه‌ ژبۆ ئیغتیسابکرنا کاغه‌زان‌. هه‌رکه‌س دکارت قه‌له‌می بگرت، کاغه‌زان پیس بکت، به‌لێ کی دکارت ده‌نگ و واتێ بدت کاغه‌زان؟ هه‌رکه‌سێ نێرینێن خوه‌ هه‌نه‌، داخواز و شیانێن خوه‌ هه‌نه‌، ئالاڤ و مێتۆدێن خوه‌ هه‌نه‌، به‌لێ ب هه‌بوونا وان ( تشتان) که‌س نابت نڤیسکار. ژبلی گرتنا قه‌له‌می دناڤ تلیان ده‌، ئه‌رێ ئه‌م چو ژ کریارا نڤیسینێ‌ دزانن؟ ژبلی‌ هه‌بوونا هنده‌ک به‌رهه‌م و په‌رتووکان چاوا ئه‌م نڤیسکاری ددن نیاسین؟

هه‌گه‌ر نڤیسکاری پرۆسه‌س بت، گه‌ره‌که‌ پرۆسه‌سه‌کا ئازاده‌ و ڤه‌کرییه‌، خولقاندنه‌، دانا روحێ و رامانێیه‌ بۆ تشتان. نڤیسکاری ژ قورزییه‌کێ ژیانێ ده‌ستپێدکت، به‌لێ ل چو قورزییان ب دوماهیک نائێت، وه‌غه‌ره‌کا دوور و درێژه‌ ل چه‌ندین ئێستگه‌هان رادوه‌ستت: هزر، ئاقلێ باتنی، هه‌ست، ده‌ربڕین، ئه‌نالیز، دیتنا پانۆرامایی، دارژتن ئه‌ڤجار کریار ل سه‌ر کاغه‌زێ.

نڤیسکار کییه‌؟

نه‌ هه‌رکه‌سێ قه‌له‌می بگرت ئه‌و نڤیسکاره‌، نه‌ هه‌رکه‌سێ په‌رتووکان جاپ بکت ئه‌و نڤیسکاره‌. نه‌ هه‌رکه‌سێ وێنێ وی د رۆژنامه‌ و کۆڤاران ده‌ ده‌ردکه‌ڤت ئه‌و نڤیسکاره‌. نه‌خوه‌ کییه‌؟ سارته‌ر دبێژت: نڤیسکار نه‌ نڤیسکاره‌ چونکی ده‌ربارێ پرسان دنڤیست، به‌لێ نڤیسکاره‌ چونکی ب ئاوایه‌کێ تایبه‌ت ده‌ربارێ پرسان دنڤیست. لۆنجینۆس ژی دبێژت: نڤیسکاری بلندییه‌ و نڤیسکارێ بلند ژی ب مه‌قامێ خوه‌داوه‌نده‌کێیه‌.

ئه‌م چ دنڤیسن؟ ئه‌م بۆ کێ دنڤیسن؟

چما نڤیسکارییا کوردی ل ڤێ جوگرافییا ده‌ستنیشانکری، خوه‌ ڤه‌ده‌ر دکت؟ چما دووره‌‌ ژ بیاڤێن هزری، فه‌لسه‌فی و ره‌وشه‌نبیری‌؟ چما نڤیسکاری بوویه‌ ده‌ربرینا‌ هه‌ستان ب رێکا هنده‌ک تێکستان ب ناڤێ هه‌لبه‌ست یان په‌خشان؟ چما نڤیسکاری بوویه‌ دیارده‌یه‌کا خه‌به‌ری‌، ئانکۆ راگه‌هاندن ب رێکا رۆژنامه‌گه‌رییێ؟ چما بوویه‌ ته‌رجومه‌کرن بۆ بوویه‌ر و کریارێن رۆژانه‌ یێن کو که‌سێ نه‌ نڤیسکار ژی دکارت ده‌ربرینێ ژێ بکت؟ چما بوویه‌ به‌لاڤکرنا هنده‌ک سالۆخ و ده‌نگوباسێن نه‌سه‌ره‌کی؟ چما بوویه‌ ئیستیغلالا نه‌خوانده‌وارییا هنده‌ک ته‌خ و چینان بۆ نموونه‌: ل گونده‌کێ ڤه‌ده‌ر کو به‌هرا پتر نه‌ خوانده‌ڤانن، موجه‌ره‌د ناڤ و وێنێ ته‌ ل رۆژنامه‌یه‌کێ ده‌رکه‌ڤت، دبت بوویه‌ره‌کا مه‌زن سیفه‌تا ره‌وشه‌نبیرییێ ددن ته‌؟ ب هزرا من ئه‌و خاپاندنا زاتێ خوه‌ یه‌ پاشی خاپاندنا وان نه‌خوانده‌ڤانان.

ب هزرا من نڤیسکارێ کورد ب ئاوایه‌کێ ژ ئاوایان، به‌رپرسیاره‌ ژ بلندبوون و نزمبوونا ئاستێ نڤیسکارییا کوردی. گه‌لۆ هه‌تا کیژان رادێ ‌نڤیسکارییا کوردی بازنێ پرسێن که‌ساتی و ئینتینمائێ دبه‌زینت و به‌ر ب فه‌زائێن هزری و ئه‌پستمی دچت؟ هه‌تا کیژان رادێ ب ئه‌رکێ خوه‌ یێ دیرۆکی و ئه‌خلاقی رادبت؟ دیاره‌ مژوولبوونا نڤیسکارییا کوردی ب پرسێن نه‌سه‌ره‌که‌ ڤه‌، بێحه‌مد، نڤیسکارییێ دووری پرسێن مه‌زن و چاره‌نڤیسساز دکت.  دیاره‌ ژی هه‌ر قووناغه‌کێ پرس، پرسیار، نڤیسکار، خوانده‌ڤان‌، قه‌بخوازی و گرفتارێن خوه‌ هه‌نه‌. به‌لێ هه‌تا کیژان رادێ زانین و شه‌هره‌زاهی ده‌ربارێ وان به‌لاڤ دبت؟ نڤاندنا وان پرسیاران باندۆره‌کا نه‌رینی دگه‌هینت ئاستێ هشیارییێ ل نک تاکه‌که‌سێ کورد و د ئه‌نجامده‌ ئه‌و پرسیار دبن باره‌کێ گران بۆ رۆژگاره‌ک و خوانده‌ڤانه‌ک دی. ل ناڤا گه‌له‌ک ملله‌ت و نه‌ته‌وان‌، نڤیسکاری رێبه‌راتی و پێشه‌نگییه‌‌، ئینسیاتیڤکاری و دامه‌زراندنه‌‌، به‌لێ چما ل ناڤ مه‌ نڤیسکاری سینۆرداری یه‌؟ نکارت، یان ناخوازت، یان نه‌وێرت نێزیکی پرسێن چاره‌نڤیسساز ببت له‌ورا به‌رهه‌مدانا ئه‌پستمی په‌یدا نابت.

ئه‌ز نابێژم بلا نڤیسکارێ ساز زیانێ بگه‌هینت. به‌لێ بلا خوه‌ ل پرسێن سه‌ره‌کی و چاره‌نڤیسساز بکت خوه‌دان و ب پرسپه‌کتیڤا خوه‌ وان پرسان ل گه‌ل خوانده‌ڤانان دیسکاسیۆن بکت. دیسکاسیۆن ب چو ئاوایی بت، بگه‌هت کیژان ئاستی ژی، خه‌مناکت، ژبه‌رکو راستی رێژه‌داره‌ و غایه‌ت ژی ئاڤاکرنا پرانه‌ و پێگوهۆرینا هزر و دیالۆکێیه‌. به‌لێ ته‌جاویز و پشتگوهخستنا وان پرسان ژ ئالێ نڤیسکارییا کوردیڤه‌، ب هزرا من کێماسییه‌که‌ و گه‌ره‌که‌ ل سه‌ر خوه‌ قه‌بیل نه‌کت.

هه‌گه‌ر نڤیسکار ده‌ربارێ ڤان پرسان بۆ نموونه‌:  پرسا زمانی، ناسنامێ، ئاسیملاسیۆنێ، جینۆسایدێ، داگیرکرنێ، هز و هه‌ستێ نه‌ته‌وه‌یی، ته‌خ و چینێن جڤاکی، ئیستیغلالا دین و دیانه‌تێ ژ ئالێ هنده‌ک که‌سان ڤه‌ ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندێن سیاسی و...هتد) نه‌نڤیست، نه‌خوه‌ ل سه‌ر چ بنڤیست؟ ئه‌رێ مه‌عقووله‌ نڤیسکارییا کوردی ب تنێ ده‌ربرینا هه‌ست و سۆزان بت؟ ئه‌رێ هه‌گه‌ر هه‌ست و سۆز ل گه‌ل هزر و ئاقلی بگونجن، تۆ بێژی ل رۆژه‌کێ سانسۆرێ بکارنه‌ئینن؟ پا ئه‌ڤ که‌بتا دناڤ ملله‌تی ده‌ ژ کووڤه‌ هاتییه‌؟ نڤیسکار نڤیسکارێ جهده‌مێ ( جهـ و ده‌م) خوه‌ یه‌‌. ئازاده‌ چ بنڤیست، چاوان بنڤیست، بۆ کێ بنڤیست، به‌لێ ئازادییا وی هه‌تا وێ رادێ یه‌ کو زیانێ نه‌گه‌هینت ئالێ به‌رانبه‌ر. ‌لێ پرسیار ئه‌ڤه‌یه‌: ئالێ به‌رانبه‌ر کییه‌ گه‌لۆ؟

ئاقلێ ئازاد دکارت ته‌حه‌مولا هه‌ر نێرینه‌کێ، راستییه‌کێ یان گومانه‌کێ بکت. نڤیسکارێ کورد پێدڤی ب ئازادییێ نینه‌، به‌لێ پیدڤی ب ئاقله‌کێ ئازاد هه‌یه‌، کو ئازاد هزربکت، بخوونت و بنڤیست.

ده‌مێ مرۆڤ نکارت ب ئاوایه‌کێ ئاشتیانه‌ به‌ره‌ڤانییێ ژخوه‌ بکت، ده‌مێ مرۆڤی باوه‌ری ب هه‌ڤپه‌یڤین و گرێدانا په‌یوه‌ندییان نه‌بت، ده‌مێ مرۆڤی باوه‌ری تنێ ب خوه‌ هه‌بت و لایه‌نێ به‌رانبه‌ر ئینکار بکت، هینگێ دگه‌هت رادێ دوگمایێ، دوور نینه‌ په‌نایێ بۆ چه‌وساندنێ ببت و هه‌موو ئالاڤێن ڕه‌وا و نه‌ڕه‌وا بکاربهینت. نه‌په‌ژراندنا هزرا لایه‌نێ به‌رانبه‌ر واته‌یا سته‌مێ ددت. نڤیسکارێ ساز خوه‌دان په‌رسپه‌کتیڤه‌کێ سازه‌، ب سایا وی پرسپه‌کتیڤی دکارت پرسیاران بئازرینت، گومانێ بخولقینت. گومان ( نه‌کو ب تێگه‌هێ لاهۆتی) رێکا هه‌ری کورته‌ بۆ راستییێ هه‌گه‌ر مه‌ راستی بڤێت. نه‌ به‌رئاقله‌ کو پێکهاته‌ک ژ پێکهاتان چ دینی، سیاسی یان جڤاکی بت، ب خورتی ئیدۆلۆژییا  خوه‌ ل سه‌ر خه‌لکێ بسه‌پینت. ده‌م ده‌مێ ئازادییا ده‌ربرینێ یه‌، هه‌رکه‌س ئازاده‌ چ هلبژێرت، چ ره‌ت بکت، چاوا بژیت و... هتد. سینۆرێن وێ ئازادییێ ژی ئه‌وه‌ن ( وه‌ک من به‌ری نها گۆتی) کو زیانێ نه‌گه‌هینت که‌س یان لایه‌نێ به‌رانبه‌ر. داخواز ئه‌و نینه‌ کو نڤیسکارێ کورد ببت ئالاڤه‌ک بۆ پرۆژێن نه‌ساز، یان زیانێ بگه‌هینت پێکهاتێن هه‌یی، به‌لێ داخواز ئه‌وه‌ کو دیسکاسیۆن و دانوستاندن ل گه‌ل نڤیسکارێ کورد بهێته‌ چێکرن. هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌کا هه‌بت ل گۆر شیان و ڤیانێن خوه‌ خوه‌ پێشکێش دکت، له‌ورا ژی مافێ نڤیسکارییا کوردی ( هه‌رچه‌نده‌ هێژ نه‌بوویه‌ ده‌ستهه‌لات) هه‌یه‌ کو ئه‌و ژی ب ئالاڤ و مێتۆدێن خوه‌ خوه‌ پێشکێش بکت. هه‌تا نها نڤیسکارییا کوردی هه‌رکه‌س و هه‌ر لایه‌نه‌ک قه‌بوول کرییه‌، له‌ورا ژی گه‌ره‌که‌ هه‌رکه‌س و هه‌ر لایه‌نه‌ک نڤیسکارییا کوردی قه‌بوول بکت. رێزگرتن ل نڤیسکارییا کوردی (هزر، په‌یڤ، داهێنان) رێزگرتنه‌ بۆ زاتێ کورد و دیرۆک و تراژیدییا کوردی. کرێته‌ کو جوداهییا هزر و نێرینان ببت به‌هانه‌ بۆ په‌یداکرنا هه‌ستدارییێ و چه‌وساندنێ هه‌روه‌ک هنده‌ک جاران ل گه‌ل نڤیسکار و هه‌لبه‌ستڤانێن مه‌ رووددت.

نڤیسکار نه‌ ئۆرگانه‌که‌ ژ سازی یان جه‌بهه‌ یان جه‌ماعه‌ته‌کێ، به‌لێ نڤیسکاره‌، دبت هه‌لویسته‌ک ده‌ربارێ هنده‌ک پرس و مژاران هه‌بت، راستی و نه‌راستییا هزر و هه‌لویستێ وی قابیله‌ بۆ دیسکاسیۆنێ، بۆ ره‌تکرن یان په‌ژراندنێ به‌لێ ب کیژان ئالاڤ و مێتۆدان؟ ب ئالاڤ و مێتۆدێن سه‌رده‌مانه‌، ئاشتیانه‌، یان ب ئالاڤ و مێتۆدێن سته‌م و چه‌وساندنێ؟ هه‌ر راستییه‌کا هه‌بت رێژه‌داره‌ و هه‌ر گومانه‌کا هه‌بت ژی ته‌حه‌دی یه‌. هه‌ڤپه‌یڤین و دیسکاسیۆن ل گه‌ل نڤیسکاری به‌سه‌ کو پرێن په‌یوه‌ندییێ بهێنه‌ ئاڤاکرن و د ئه‌نجام ده‌ به‌رهه‌مدانه‌کا هه‌زری، ره‌وشه‌نبیری په‌یدا ببت. به‌لێ گرتن و حه‌بسکرنا نڤیسکاران پتر پرسیار و گومانێ دئازرینن.  هه‌می تێکست ( ژبلی هه‌لبه‌ستێ) دکارن په‌یامه‌کێ یان پتر دناڤ خوه‌ ده‌ هلگرن. ئه‌و په‌یام قابیله‌ بۆ راڤه‌کرن و ئه‌نالیزێ. به‌لێ هه‌لبه‌ست مه‌جازییه‌، جیهانه‌کا پری یۆتۆپیایه‌، پری خه‌یال و ساوێر، هه‌لبه‌ست ده‌ربرینه‌ ژ تشتان نه‌کو وه‌رگێرانه‌ بۆ تشتان، ئه‌ڤجار هه‌ر په‌یڤه‌ک، پیته‌ک دکارت چه‌ندین واته‌یان بدت ژبه‌رکو ئه‌و ژی تێکسته‌ و هه‌ر تێکسته‌کا هه‌بت ب هه‌موو که‌رستێن خوه‌ ڤه‌، ره‌هه‌ندێن خوه‌ یێن دوور و نێزیک هه‌نه‌، تێکست تژی گرێکه‌ و ئه‌و ب خوه‌ گرێکێن خوه‌ ڤه‌دکت، به‌لێ هه‌گه‌ر مرۆڤ نکارت گرێکه‌کێ ڤه‌کت، ناهێته‌ وێ مه‌عنێ کو بقه‌تینت. مه‌لایێ جزیری چو سینۆر د بوارێ سۆفیاتییێ ده‌ نه‌هێلاینه‌، هه‌ڤپه‌یڤین ل گه‌ل خوه‌دێ کرییه‌ و گه‌له‌ک جاران د هزرا خوانده‌ڤانان ده‌ تێکه‌لییه‌ک دناڤبه‌را ژیانا ئه‌رد و ئاسمانان ده‌ په‌یدا دبت، ئه‌و تێکه‌لی مفایه‌ک هزری دگه‌هینت خوانده‌ڤانی ژبه‌رکو هزرا وی ئاڤادکت، خه‌یالا وی به‌رین دکت و زمانێ وی ساز و ره‌وان دکت. ده‌مێ جزیری به‌حسێ (لالش، الله، میحرابێ) دکت، دگه‌هت رادێ ته‌وه‌حدێ ل گه‌ل خوه‌دێ، نابت هنده‌ک خوانده‌ڤانێن خوه‌دان به‌رژه‌وه‌ندی ئیتیهاما وی بکن و ب ئیلحادێ یان زندیقییێ موته‌هم بکن. هه‌گه‌ر وه‌ کرن، هینگێ ئێک مه‌عنایێ ددت: کو ئه‌و د جزیری ناگه‌هن، له‌ورا وی موته‌هم دکن. یان ژی، ده‌مێ کو ئه‌حمه‌دێ خانی به‌حسێ په‌یوه‌ندییا ئیبلیسی ل گه‌ل خوه‌دێ دکت کا چاوا خوه‌دێ ئه‌و ژبه‌ر ده‌رێ خوه‌ کر مه‌ردوود چونکی ژبۆ جه‌نابێ مه‌عبوود سوجده‌ بۆ که‌س دی نه‌بر، ئه‌رێ ما دبت ئه‌م هێرشێ ببن سه‌ر خانی و ئیتیهاما وی ب کوفر و زه‌نده‌قێ بکن؟

مرۆڤێ کورد هه‌رده‌م هاتییه‌ چه‌وساندن، ژلایێ رژێم و داگیرکه‌رێن به‌رده‌وام ڤه‌، به‌لێ نها ل کوردستانا ئازاد، گه‌له‌ک کرێته‌ کو هنده‌ک که‌س، یان لایه‌ن، بازرگانییێ ب دیانه‌تێ و سیاسه‌تێ و جڤاکێ کوردی بکن و مافێ ده‌ربرینێ پێشێل بکن. ده‌م ده‌مێ یاسا و ده‌ستوور و دادگه‌هانه‌، نه‌ ده‌مێ له‌وتاندن و بێبه‌ختی و توهمه‌تانه‌. پرس نه‌ پرسه‌کا که‌ساتییه‌، به‌لێ پرس پرسه‌کا هزری، مه‌عریفی و دیرۆکی یه‌، له‌ورا ژی پێدڤییه‌ مێتۆدێن سه‌ره‌ده‌رییێ و ئالاڤێن چاره‌سه‌رییێ هزری، مه‌عریفی و دیرۆکی بن.

Topic: ئه‌ڤرۆیا نڤیسکارییا کوردی

شرۆڤه‌ نینن

کۆمێنته‌ک نوو

Sabri Silevani
Iraq- Kurdistan - Duhok
009647504177409
Facebook: Sabri Silevani