سەبری سلێڤانەیی: خواندنه‌ک بۆ ره‌وشا سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ل باشوورێ کوردستانێ
13/08/2011 06:08
سیاسه‌ت نه به‌حره: خواندنه‌ک بۆ ره‌وشا سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ل سه‌ر ئاستێ باشوورێ کوردستانێ
کورد دبێژن: "سیاسه‌ت به‌حره" به‌لێ یا راست ئه‌وه کو سیاسه‌ت نه‌به‌حره، لێ زانسته (Politicology)، ته‌یۆری (Theory) یه، فه‌لسه‌فه (Philosophy)یه. به‌لێ چما دبێژن سیاسه‌ت به‌حره؟ هه‌تا کو ئه‌م به‌رسڤێ بزانن، گه‌ره‌که ئه‌م بزانن کا چێکرنا وێ گۆتنێ و باوه‌رکرنا وێ گۆتنێ د به‌رژه‌وه‌ندا کێ ده یه؟ دیاره هنده‌ک که‌سێن به‌رژه‌وه‌ندخواز، کو ناڤێ سیاسه‌تمه‌داران ل خوه دکن، ناخوازن خه‌لکه‌ک د سیاسه‌تێ بگه‌هت به‌لێ دخوازن هه‌رده‌م دوور بت. ل شوونا کو هێزێ ب کار بهینن و ئالاڤێن چه‌وساندنێ پراکتیزه بکن، ب ئه‌تیکێت وێ مه‌ره‌مێ پێک دهینن ده‌مێ دبێژن "سیاسه‌ت به‌حره" دا که‌سه‌ک خوه نه‌هاڤێته تێده ژبه‌رکو به‌حر سه‌همداره و هه‌تا کو که‌سه‌ک بکارت ده‌رباز بکت، گه‌ره‌که مه‌له‌ڤان (سیاسه‌تمه‌دار) بت. چما نابێژن سیاسه‌ت زانسته، ته‌یۆری یه، فه‌لسه‌فه یه؟ گه‌لۆ مه عالمێن سیاسی، ته‌یۆریزه‌که‌رێن سیاسی یان فیلۆسۆفێن سیاسی هه‌نه؟ هه‌گه‌ر هه‌بان، دبت ئه‌و زاراڤه هاتبان بکارهینان به‌لێ دیاره نینن له‌ورا ژی پێ ناهێته کرن.
ئه‌و که‌سێ ل ده‌رڤه‌یی زانست، ته‌یۆری و فه‌لسه‌فێ کارێ خوه یێ سیاسی دکت، گه‌لۆ ئه‌م دکارن ببێژن ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره؟ یان ئه‌م زاراڤه‌ک دی بۆ بکاربهینن؟ ئه‌رێ سیاسه‌تمه‌دار ههیه بێ که‌د و پلان و پرۆژه؟ ئه‌رێ هه‌رکه‌سه‌کێ کو خه‌بات کربت، ب تایبه‌ت خه‌باتا پارتیزانی و چه‌کداری، ئه‌و دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ ئایا هه‌رکه‌سێ تێکلییا سیاسه‌تمه‌داران بکت، ئه‌و ژی دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ یان هه‌رکه‌سێ هنده‌ک کتێب خواندین یان به‌شداری هنده‌ک خولێن هشیارکرنێ بوویی، ئه‌رێ ئه‌و دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ هه‌رکه‌سێ کو ببت ئه‌ندام یان کادیره‌ک حزبی، ما دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ گه‌لۆ هه‌ر به‌رپرسیاره‌کێ حزبی بگره ژ شانێ هه‌تا دگه‌هت ئاستێ مه‌کته‌با سیاسی، سیاسه‌تمه‌داره؟
ئه‌ز ناخوازم ل سه‌ر هه‌بوون و نه‌بوونا سیاسه‌تمه‌داران رابوه‌ستم، ژبه‌رکو وی چاخی ئه‌زێ مه‌جبوور ببم هه‌بوون و نه‌بوونێ ب ماهییه‌ت و فانکسیۆنێ ڤه گرێبدم و فانکسیۆنێ ژی چو په‌یوه‌ندی ب ڤیان و داخوازان ڤه نینه، به‌لێ ب دۆرهێل و راستییان ڤه ههیه. به‌لێ ئه‌ز دخوازم هنده‌ک پرسیاران ده‌ربارێ "سیاسه‌تمه‌دارێ" کورد ئاراسته‌ی بکم. ئارمانج ئه‌و نینه کو ئه‌ز بێژم بلا سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ببت سیاسه‌تمه‌داره‌کێ دۆنکیشۆتی، یان نیرڤانی، نه‌خێر. به‌لێ ئه‌م دێ به‌حسێ "ئه‌زعه‌فولئیمان" بکن.
1- ئاراسته‌یێ ناڤخوه‌یی: گه‌لۆ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه ببت خودان مسداقییه‌ت د ناڤا جڤاکێ کوردی ده؟ سیاسه‌ت و هه‌ر پێکاهه‌ته‌یه‌ک دی وه‌ک دینی، بۆ تاکه‌که‌سی و جڤاکی، نه‌کو بۆ هنده‌ک به‌رژه‌وه‌ندێن که‌ساتی یان حزبی. به‌هرا پتر ژ سیاسه‌تمه‌دارێن کورد شیانه ژیانا خوه ژ ئالێ ئابۆری ڤه دابین بکن، هه‌ر ئێکێ پرۆژێ خوه یێ که‌ساتی ژبۆ خوه و دوونده‌ها خوه دامه‌زراندییه و د ئه‌نجامده مه‌مله‌که‌ته‌ک ڤه‌ده‌ر، دووری جڤاکی و تاکه‌که‌سی، بنیاتنایه. ئه‌رێ وی سیاسه‌تمه‌داری جو پێشکیشی تاکه‌که‌سی و جڤاکێ خوه کرییه؟ ژبلی کۆمکرنا سه‌روه‌ت و سامانه‌کێ خه‌یالی، کو تێرا نه‌ڤیچیچرکێن وی ههیه، هه‌روه‌سا تێرکرنا حه‌ز و ڤیانێن خوه یێن فیزیکی و ده‌ررونی، ئه‌رێ چو خزمه‌ته‌کا دی پێشکیشی ملله‌ت و وه‌لاتێ خوه کرییه؟ ئه‌و هزر دکت کو دوونده‌ها وی پیدڤی ب سه‌روه‌ت و سامانی ههیه، ئه‌و کارێ مرۆڤێ بازرگانه، نه کارێ مرۆڤێ سیاسه‌تمه‌داره. که‌نگی وی سیاسه‌تمه‌داری های ژ ده‌رد و موعاناتا خه‌لکێ خوه ههیه؟ که‌نگی های ژ سینۆرێن وه‌لاتێ خوه ههیه؟ ئه‌رێ چ د تویرکێ وی ده ههیه؟ ئه‌رێ ئه‌و دزانت چاره‌نڤیسا ڤی ملله‌تی چییه؟ هه‌تا کیژان رادێ به‌شداری چێکرنا بریارا سیاسی و ته‌ڤاهی ههیه؟ ئه‌ڤه ژبلی پرسا ماف و سه‌ربه‌ستییێن مرۆڤی دناڤا جڤاکی ده نه‌خاسمه جڤاکه‌کێ کوردستانی کو وه‌ک که‌سکه‌سۆرێ یه، پتر ژ مه‌سه‌ب، نه‌ته‌وه، پێکهاته و ئاراسته، تێده ههیه. ل دوماهییا ڤی ئاراسته‌یی (ئاراستێ ناڤخوه‌یی) ئه‌ز ڤێ پرسیارێ ژ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد دکم: گه‌لۆ چاره‌نڤیسا کوردان پشتی ساله‌کێ (ب تنێ ساله‌کێ) دێ چ بت؟!
2- ئاراستێ هه‌رێمی: ئه‌ڤه ژ 1991 ێ وه‌ره، ئه‌رێ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه پێکهاتا جڤاکێ کوردی ل سه‌ر ئاستێ هه‌رێمی بدت ناسکرن؟ هه‌تا کیژان رادێ کوردستان – نه وه‌ک هه‌رێمه‌کا سه‌ربخوه - به‌لێ وه‌ک فه‌درالی بۆ ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتێ دایه نیاسین؟ ئه‌رێ هه‌تا نها سه‌ره‌ده‌رییا وان ده‌وله‌تان دگه‌ل کوردستانێ وه‌ک هه‌رێمه‌کا سه‌ربخوه یه، یان وه‌ک (باکوورێ عیراقێ) یه؟ هه‌تا چ راده سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه مله‌ت و سیاسه‌تمه‌دارێن – نابێژم هه‌رێمی – به‌لێ دێ بێژم عیراقی قانع بکت کو کوردستان فه‌دراله؟ ئه‌ڤه بیست ساله، ئه‌رێ گرا‌نتییه‌ک ههیه کو کوردستان جودا یه ژ عیراقێ، یان هێژ سێ پاریزگه‌هێن خودان ئیداره‌یا سه‌ربخوه نه؟ پرسا کوردان نه پرسا سیسته‌مێ ئیداری یێ پاریزگه‌هانه، ئه‌و پرسه‌کا ناڤخوه‌یی یه، کورد دکارن ل داهاتوویی – پشتی ده‌وله‌تبوونێ – وێ سیاسه‌تێ دناڤ خوه ده پراکتریزه بکن، به‌لێ نه دجارچووڤێ ده‌وله‌ته‌کا سه‌رده‌ست ده ژبه‌رکو نابیته فه‌درالی یان کۆنفه‌درالی، ب خوه هه‌گه‌ر ببت ئاوتۆنۆمی ژی، هینگێ دیسان کێمه چونکی ب تنێ سێ پارێزگه‌هن. نه‌خوه، د ئاراسته‌یێ هه‌رێمی ژی ده، سیاسه‌تمه‌دارێ کورد فانکسیۆنا خوه یا نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی ئه‌نجام نه‌دایه، به‌لکی هه‌تا راده‌یه‌کێ یا که‌ساتی و حزبی ئه‌نجام دابت، به‌لێ ئه‌و نه سیاسه‌ته.
3- ئاراسته‌یێ ناڤنه‌ته‌وه‌یی: سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ڤه‌ده‌ر بوویه، های ژ گوهۆرین و سیاسه‌تا ناڤنه‌ته‌وه‌یی نه‌مایه و ده‌لیل ژی ئه‌وه کو ئه‌ڤه بیست ساله و هێژ چو پرۆژه پێشکیش نه‌کرنه هه‌تا کو ببت جهێ دانوستاندنا هێز و جڤاتێن ناڤنه‌ته‌وه‌یی هه‌روه‌ک پرۆژێ باشوورێ سودانێ. ئه‌ڤه ده‌لیڤه‌یه‌کا دیرۆکی یه کو کورد مفایی ژ نه‌خشه رێکا رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راستێ ببینن ب تایبه‌ت ئه‌ڤا ب سه‌رێ ده‌وله‌تێن ئه‌ره‌بی دهێت به‌لێ دیاره خوه ئاماده نه‌کرییه. نه مومکینه سیاسه‌تمه‌دار د ئاراسته‌یێ ناڤخوه‌یی و هه‌رێمی ده فه‌شه‌لێ بهینت و د ئه‌ینی ده‌می ده د ئاراسته‌یێ ناڤنه‌ته‌وه‌یی ده سه‌رکه‌تنێ بهینت. ئه‌ڤه پارادۆکسه، نه به‌رئاقله.
سه‌رئه‌نجام: پرسا کوردی دره‌نگ مایه، جڤاکا کوردی چو ژ چاره‌نڤیسا خوه نزانت، تاکه‌که‌سێ کورد هێژ خوه‌گرتییێ هێزا غه‌یبی یه، هه‌تا وێ رادێ، باوه‌ر کرییه کو خوه‌دێ حه‌زکره سه‌رێ هزار و چارسه‌د و شێست سالان ئه‌و داگیرکری و بنده‌ست بمینت.
کورد دبێژن: "سیاسه‌ت به‌حره" به‌لێ یا راست ئه‌وه کو سیاسه‌ت نه‌به‌حره، لێ زانسته (Politicology)، ته‌یۆری (Theory) یه، فه‌لسه‌فه (Philosophy)یه. به‌لێ چما دبێژن سیاسه‌ت به‌حره؟ هه‌تا کو ئه‌م به‌رسڤێ بزانن، گه‌ره‌که ئه‌م بزانن کا چێکرنا وێ گۆتنێ و باوه‌رکرنا وێ گۆتنێ د به‌رژه‌وه‌ندا کێ ده یه؟ دیاره هنده‌ک که‌سێن به‌رژه‌وه‌ندخواز، کو ناڤێ سیاسه‌تمه‌داران ل خوه دکن، ناخوازن خه‌لکه‌ک د سیاسه‌تێ بگه‌هت به‌لێ دخوازن هه‌رده‌م دوور بت. ل شوونا کو هێزێ ب کار بهینن و ئالاڤێن چه‌وساندنێ پراکتیزه بکن، ب ئه‌تیکێت وێ مه‌ره‌مێ پێک دهینن ده‌مێ دبێژن "سیاسه‌ت به‌حره" دا که‌سه‌ک خوه نه‌هاڤێته تێده ژبه‌رکو به‌حر سه‌همداره و هه‌تا کو که‌سه‌ک بکارت ده‌رباز بکت، گه‌ره‌که مه‌له‌ڤان (سیاسه‌تمه‌دار) بت. چما نابێژن سیاسه‌ت زانسته، ته‌یۆری یه، فه‌لسه‌فه یه؟ گه‌لۆ مه عالمێن سیاسی، ته‌یۆریزه‌که‌رێن سیاسی یان فیلۆسۆفێن سیاسی هه‌نه؟ هه‌گه‌ر هه‌بان، دبت ئه‌و زاراڤه هاتبان بکارهینان به‌لێ دیاره نینن له‌ورا ژی پێ ناهێته کرن.
ئه‌و که‌سێ ل ده‌رڤه‌یی زانست، ته‌یۆری و فه‌لسه‌فێ کارێ خوه یێ سیاسی دکت، گه‌لۆ ئه‌م دکارن ببێژن ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره؟ یان ئه‌م زاراڤه‌ک دی بۆ بکاربهینن؟ ئه‌رێ سیاسه‌تمه‌دار ههیه بێ که‌د و پلان و پرۆژه؟ ئه‌رێ هه‌رکه‌سه‌کێ کو خه‌بات کربت، ب تایبه‌ت خه‌باتا پارتیزانی و چه‌کداری، ئه‌و دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ ئایا هه‌رکه‌سێ تێکلییا سیاسه‌تمه‌داران بکت، ئه‌و ژی دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ یان هه‌رکه‌سێ هنده‌ک کتێب خواندین یان به‌شداری هنده‌ک خولێن هشیارکرنێ بوویی، ئه‌رێ ئه‌و دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ هه‌رکه‌سێ کو ببت ئه‌ندام یان کادیره‌ک حزبی، ما دبت سیاسه‌تمه‌دار؟ گه‌لۆ هه‌ر به‌رپرسیاره‌کێ حزبی بگره ژ شانێ هه‌تا دگه‌هت ئاستێ مه‌کته‌با سیاسی، سیاسه‌تمه‌داره؟
ئه‌ز ناخوازم ل سه‌ر هه‌بوون و نه‌بوونا سیاسه‌تمه‌داران رابوه‌ستم، ژبه‌رکو وی چاخی ئه‌زێ مه‌جبوور ببم هه‌بوون و نه‌بوونێ ب ماهییه‌ت و فانکسیۆنێ ڤه گرێبدم و فانکسیۆنێ ژی چو په‌یوه‌ندی ب ڤیان و داخوازان ڤه نینه، به‌لێ ب دۆرهێل و راستییان ڤه ههیه. به‌لێ ئه‌ز دخوازم هنده‌ک پرسیاران ده‌ربارێ "سیاسه‌تمه‌دارێ" کورد ئاراسته‌ی بکم. ئارمانج ئه‌و نینه کو ئه‌ز بێژم بلا سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ببت سیاسه‌تمه‌داره‌کێ دۆنکیشۆتی، یان نیرڤانی، نه‌خێر. به‌لێ ئه‌م دێ به‌حسێ "ئه‌زعه‌فولئیمان" بکن.
1- ئاراسته‌یێ ناڤخوه‌یی: گه‌لۆ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه ببت خودان مسداقییه‌ت د ناڤا جڤاکێ کوردی ده؟ سیاسه‌ت و هه‌ر پێکاهه‌ته‌یه‌ک دی وه‌ک دینی، بۆ تاکه‌که‌سی و جڤاکی، نه‌کو بۆ هنده‌ک به‌رژه‌وه‌ندێن که‌ساتی یان حزبی. به‌هرا پتر ژ سیاسه‌تمه‌دارێن کورد شیانه ژیانا خوه ژ ئالێ ئابۆری ڤه دابین بکن، هه‌ر ئێکێ پرۆژێ خوه یێ که‌ساتی ژبۆ خوه و دوونده‌ها خوه دامه‌زراندییه و د ئه‌نجامده مه‌مله‌که‌ته‌ک ڤه‌ده‌ر، دووری جڤاکی و تاکه‌که‌سی، بنیاتنایه. ئه‌رێ وی سیاسه‌تمه‌داری جو پێشکیشی تاکه‌که‌سی و جڤاکێ خوه کرییه؟ ژبلی کۆمکرنا سه‌روه‌ت و سامانه‌کێ خه‌یالی، کو تێرا نه‌ڤیچیچرکێن وی ههیه، هه‌روه‌سا تێرکرنا حه‌ز و ڤیانێن خوه یێن فیزیکی و ده‌ررونی، ئه‌رێ چو خزمه‌ته‌کا دی پێشکیشی ملله‌ت و وه‌لاتێ خوه کرییه؟ ئه‌و هزر دکت کو دوونده‌ها وی پیدڤی ب سه‌روه‌ت و سامانی ههیه، ئه‌و کارێ مرۆڤێ بازرگانه، نه کارێ مرۆڤێ سیاسه‌تمه‌داره. که‌نگی وی سیاسه‌تمه‌داری های ژ ده‌رد و موعاناتا خه‌لکێ خوه ههیه؟ که‌نگی های ژ سینۆرێن وه‌لاتێ خوه ههیه؟ ئه‌رێ چ د تویرکێ وی ده ههیه؟ ئه‌رێ ئه‌و دزانت چاره‌نڤیسا ڤی ملله‌تی چییه؟ هه‌تا کیژان رادێ به‌شداری چێکرنا بریارا سیاسی و ته‌ڤاهی ههیه؟ ئه‌ڤه ژبلی پرسا ماف و سه‌ربه‌ستییێن مرۆڤی دناڤا جڤاکی ده نه‌خاسمه جڤاکه‌کێ کوردستانی کو وه‌ک که‌سکه‌سۆرێ یه، پتر ژ مه‌سه‌ب، نه‌ته‌وه، پێکهاته و ئاراسته، تێده ههیه. ل دوماهییا ڤی ئاراسته‌یی (ئاراستێ ناڤخوه‌یی) ئه‌ز ڤێ پرسیارێ ژ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد دکم: گه‌لۆ چاره‌نڤیسا کوردان پشتی ساله‌کێ (ب تنێ ساله‌کێ) دێ چ بت؟!
2- ئاراستێ هه‌رێمی: ئه‌ڤه ژ 1991 ێ وه‌ره، ئه‌رێ سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه پێکهاتا جڤاکێ کوردی ل سه‌ر ئاستێ هه‌رێمی بدت ناسکرن؟ هه‌تا کیژان رادێ کوردستان – نه وه‌ک هه‌رێمه‌کا سه‌ربخوه - به‌لێ وه‌ک فه‌درالی بۆ ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتێ دایه نیاسین؟ ئه‌رێ هه‌تا نها سه‌ره‌ده‌رییا وان ده‌وله‌تان دگه‌ل کوردستانێ وه‌ک هه‌رێمه‌کا سه‌ربخوه یه، یان وه‌ک (باکوورێ عیراقێ) یه؟ هه‌تا چ راده سیاسه‌تمه‌دارێ کورد شیایه مله‌ت و سیاسه‌تمه‌دارێن – نابێژم هه‌رێمی – به‌لێ دێ بێژم عیراقی قانع بکت کو کوردستان فه‌دراله؟ ئه‌ڤه بیست ساله، ئه‌رێ گرا‌نتییه‌ک ههیه کو کوردستان جودا یه ژ عیراقێ، یان هێژ سێ پاریزگه‌هێن خودان ئیداره‌یا سه‌ربخوه نه؟ پرسا کوردان نه پرسا سیسته‌مێ ئیداری یێ پاریزگه‌هانه، ئه‌و پرسه‌کا ناڤخوه‌یی یه، کورد دکارن ل داهاتوویی – پشتی ده‌وله‌تبوونێ – وێ سیاسه‌تێ دناڤ خوه ده پراکتریزه بکن، به‌لێ نه دجارچووڤێ ده‌وله‌ته‌کا سه‌رده‌ست ده ژبه‌رکو نابیته فه‌درالی یان کۆنفه‌درالی، ب خوه هه‌گه‌ر ببت ئاوتۆنۆمی ژی، هینگێ دیسان کێمه چونکی ب تنێ سێ پارێزگه‌هن. نه‌خوه، د ئاراسته‌یێ هه‌رێمی ژی ده، سیاسه‌تمه‌دارێ کورد فانکسیۆنا خوه یا نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی ئه‌نجام نه‌دایه، به‌لکی هه‌تا راده‌یه‌کێ یا که‌ساتی و حزبی ئه‌نجام دابت، به‌لێ ئه‌و نه سیاسه‌ته.
3- ئاراسته‌یێ ناڤنه‌ته‌وه‌یی: سیاسه‌تمه‌دارێ کورد ڤه‌ده‌ر بوویه، های ژ گوهۆرین و سیاسه‌تا ناڤنه‌ته‌وه‌یی نه‌مایه و ده‌لیل ژی ئه‌وه کو ئه‌ڤه بیست ساله و هێژ چو پرۆژه پێشکیش نه‌کرنه هه‌تا کو ببت جهێ دانوستاندنا هێز و جڤاتێن ناڤنه‌ته‌وه‌یی هه‌روه‌ک پرۆژێ باشوورێ سودانێ. ئه‌ڤه ده‌لیڤه‌یه‌کا دیرۆکی یه کو کورد مفایی ژ نه‌خشه رێکا رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راستێ ببینن ب تایبه‌ت ئه‌ڤا ب سه‌رێ ده‌وله‌تێن ئه‌ره‌بی دهێت به‌لێ دیاره خوه ئاماده نه‌کرییه. نه مومکینه سیاسه‌تمه‌دار د ئاراسته‌یێ ناڤخوه‌یی و هه‌رێمی ده فه‌شه‌لێ بهینت و د ئه‌ینی ده‌می ده د ئاراسته‌یێ ناڤنه‌ته‌وه‌یی ده سه‌رکه‌تنێ بهینت. ئه‌ڤه پارادۆکسه، نه به‌رئاقله.
سه‌رئه‌نجام: پرسا کوردی دره‌نگ مایه، جڤاکا کوردی چو ژ چاره‌نڤیسا خوه نزانت، تاکه‌که‌سێ کورد هێژ خوه‌گرتییێ هێزا غه‌یبی یه، هه‌تا وێ رادێ، باوه‌ر کرییه کو خوه‌دێ حه‌زکره سه‌رێ هزار و چارسه‌د و شێست سالان ئه‌و داگیرکری و بنده‌ست بمینت.
