سالح غازی و چیرۆکا کن

 سالح غازی و چیرۆکا کن

کلاسیک یان هونه‌ری‌:
ده‌مێ ئه‌ز چیرۆکه‌کا چیرۆکنڤیسێن ده‌ڤه‌را مه‌ دخوینم، بێ حه‌مد چیرۆکا کلاسیک دهێته‌ بیرا من و ئێکسه‌ر ژ خوه‌ پرسیار دکم: چما چیرۆکنڤیسێن مه‌ چیرۆکا هونه‌ری یا نوو نانڤیسن؟ چما هه‌ولنادن بزاڤ و ئه‌زموونا خوه‌ یا که‌ساتی ب هنده‌ک تێکستێن هونه‌ری بخه‌ملینن؟ ب گۆتنه‌کا دی: چما هه‌تا نها تێگه‌هێ کلاسیک د تێکستا وان ده‌ سه‌روه‌ره‌؟ داوی چه‌ند کێلیکێن تێهزرینێ ئه‌ز گه‌هام باوه‌رییێ کو سه‌ده‌م ب تێگه‌هـ و پێکهاتا چیرۆکێ ڤه‌ ل ده‌ڤه‌را مه‌، گرێدایی یه. هه‌تا نها ب تنێ دوو فاکته‌ر بۆ کورته‌چیرۆکا کوردی ل ده‌ڤه‌رێ هه‌نه: ئه‌و ژی کولتوور و دۆرهێل. ل ده‌رڤه‌یی وان هه‌ردوو فاکته‌ران، وه‌کی دی هێژ کورته‌چیرۆکێ نه‌شیایه‌ خوه‌ ل سه‌ر چو زه‌مینێن دی ئاڤا بکت. به‌لێ چیرۆکا هونه‌ری یا نوو ل هنده‌ک ده‌ڤه‌رێن دی شیا سینۆرێن کولتوور و دۆرهێلی ببه‌زینت بێ کو زیانێ بگه‌هینت ناسنامه‌ و راسته‌قینییا خوه‌ وه‌ک ره‌گه‌زه‌کێ ئه‌ده‌بی. هنده‌ک که‌س هزر دکن کو چیرۆکا کلاسیک ب تنێ ڤه‌گێرانا سه‌رپێهاتییانه‌ هه‌روه‌ک تۆ ببێژی "هه‌بوو نه‌بوو..." و چیرۆکا هونه‌ری ژی مژداری یه‌ کو که‌س تێنه‌گه‌هت. ئه‌ڤه‌ تێگه‌هه‌کێ خه‌له‌ته‌ ژ وه‌رگێرانا چاندا سه‌رده‌ستان گه‌هایه‌ مه‌. خواندن و وه‌رگرتنا خه‌له‌ت، داناسین و سه‌ره‌ده‌رییا خه‌له‌ت په‌یدا دکت. ده‌مێ ئه‌م دبێژن کلاسیک ب خوه‌ نه‌ ئالۆزه‌، نه‌ مژداره‌، رۆهن و زه‌لاله‌، ئێکسه‌ره‌، زوو دگه‌هت، په‌یامه‌کێ هلدگرت و گه‌له‌ک ده‌مان هنده‌ک‌ په‌یڤ و ناڤێن وه‌ک (ئازادی، مافێ مرۆڤ، یاخیبوون، سه‌رخوه‌بوون) واته‌یێن سلبی هه‌بوون ژبه‌رکو جڤاک جڤاکێ ده‌ستهه‌لاتێ (ده‌ستهه‌لاتا ڕه‌ها: سیاسی، دینی و جڤاکی) بوو، ناهێته‌ وێ واتێ کو چیرۆکا هونه‌ری ئالۆز یان مژداره‌، به‌لێ ب ته‌کنیک و ستره‌کتوورا خوه‌ خوه‌سه‌ری و تایبه‌تمه‌ندییا خوه‌ هه‌یه‌. چیرۆکا هونه‌ری یا نوو ساخله‌ت و سالۆخه‌تێن خوه‌ ژ بوویه‌ران وه‌رناگرت، ته‌کنیکا وێ نه‌ ترادیسیۆنێله‌ کو ب تنێ ب قه‌هره‌مان، بوویه‌ر، جهـ و ده‌می ڤه‌ گرێدایی. هه‌روه‌سان خوه‌ ب دۆرهێلی ڤه‌ گرێنادت، له‌ورا پێویست ناکت چیرۆکنڤیس - وه‌ک چیرۆکنڤیسێ کلاسیک- زێره‌ڤانێ جڤاکی و دۆرهێلی بت یان ته‌ڤنێ چیرۆکا خوه‌ ژ وان برێست. ل ده‌مێ نڤیسینا چیرۆکا هونه‌ری یا نوو ( گه‌له‌ک جاران بۆ یا کلاسیک ژی دهێت)، گه‌ره‌که‌ نڤیسکار سێ خالێن گرنگ ل به‌ر چاڤان‌ وه‌ربگرت، ئه‌و خالێن کو چیرۆکنڤیس ئه‌دگار ئالان پۆ ئاماژێ بۆ دکت: خوه‌رسته‌، کێلیکا بوویه‌رێ و نه‌خشێ هونه‌ری.
خوه‌رسته‌: ل ده‌مێ خواندنێ ‌ل جه‌م خوانده‌ڤانی په‌یدا دبت و هێدی هێدی ئاشنابوونه‌ک ده‌ربارێ زمانی، فه‌رهه‌نگێ، وێنه‌ و فانتازی، هه‌ڤپه‌یڤین، بوویه‌ر و که‌ساتییێ په‌یدا دبت. هه‌موو پێکڤه‌ ل دۆر بوویه‌را سه‌ره‌کی دزڤرن بێ کو ژبیرا خوانده‌ڤانی ببن.
کێلیکا بوویه‌رێ: بوویه‌ر و که‌ساتی ژ نشکه‌کێ ڤه‌ دیار نابن، به‌لێ ل ده‌ستپێکێ به‌رگه‌هێن وان خویا دبن. نڤیسکار جێمس جویس ناڤێ وێ کێلیکێ دکت: کێلیکا هه‌لاتبوونێ. ئه‌ڤ کێلیکه‌ سه‌رئه‌نجاما خواندنا به‌ری وێ یه‌، کو خوانده‌ڤان ب خوه‌ ته‌خمینه‌کا وه‌سان بکت، خوه‌ بۆ ئاماده‌ بکت. دبێژنه‌ ڤێ: ئاسۆیا به‌نده‌مانێ. کو هه‌ر خوانده‌ڤانه‌کێ هه‌یه‌ و تێده‌ ل به‌ندا بوویه‌ر، که‌س و دوماهیکان دمینت. نڤیسکار ب ڤه‌گێرانا ته‌فاسیلێن زیده‌، کو بێزارییێ په‌یدا دکن، هه‌روه‌سا ب داگرتنێ (‌تحشیة)، زیانێ دگه‌هینت وێ ئاسۆیێ و ل دوماهیکێ خوانده‌ڤان هاڤی دبت و تێکست ناهێته‌ خواندن ژبه‌رکو خوه‌شی و مفایی ناگه‌هینت.
ستره‌کتوور: نه‌خش و دیزاینا هونه‌ری یا تێکستێ. ئه‌و ب جهـ و ده‌م وته‌کنیکا وێ ڤه‌ گریدایی یه‌. گه‌ره‌که‌ نڤیسکار ب هه‌نده‌سه‌ سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ بکی دا کو خوانده‌ڤان ب ئه‌مان ل ناڤ بگه‌رت. ئه‌رکێ نڤیسکاری یه‌ کو نه‌خشه‌ / خه‌ریته‌یا تێکستا خوه‌ چێکت و مافێ خوانده‌ڤانی یه‌ کا چاوان ل ناڤ بگه‌رت.

چما کلاسیک و نه‌ هونه‌ری؟
ده‌مێ خوانده‌ڤان چیرۆکه‌کێ دخوینت، ژبلی خوه‌شی و مفاوه‌رگرتنێ گه‌ره‌که‌ هنده‌ک ئینفۆرماسیۆنێن ته‌ڤاهی هه‌بن دا کو ره‌گه‌ز، جۆر و ناسنامه‌یا‌ تێکستێ ناس بکت...
1- ده‌م و جهـ د چیرۆکا کلاسیک ده‌ ئاشکه‌را نه‌، نڤیسکار دیار دکت. به‌لێ د چیرۆکا هونه‌ری ده‌ مژدارن، خوانده‌ڤان لێدگه‌رت و دبینت.
2- بوویه‌ر د چیرۆکا کلاسیکی ده‌ ب ئاوایه‌کێ ئێکسه‌ر دقه‌ومن، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ پێشبینی و خواندنا بوویه‌ران هه‌یه‌.
3- که‌ساتی د یا کلاسیکی ده‌ که‌ساتی / قه‌هره‌مان حازر و ئاماده‌ نه‌، هووراییێن بچووک ده‌ربارێ سیما، ره‌گه‌ز ناسناما وان هه‌یه‌، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ دهێنه‌ چێکرن و ئافراندن و داناسینا وان ب هه‌لویستی ڤه‌ گرێدایی یه‌.
4- ڤه‌گێران د یا کلاسیکی ده‌ ڤه‌گۆتنا سه‌رپێهاتی و چیڤانۆکان بوو، ئانکۆ ب ئاوایه‌کێ گه‌لواز. به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ کێمه‌ و هه‌گه‌ر هه‌بت ژی هینگێ ب حوکمێ جهـ و ده‌مێ بوویه‌ر گه‌لوازییا خوه‌ دگوهۆرن له‌ورا ڤه‌گێران نه‌ گه‌لوازه‌.
5- زمان د یا کلاسیکی ده‌ گه‌له‌کێ ساده‌ و زه‌لال بوو، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ مژداره‌، تژی کۆد و شیفره‌ یه‌، خوانده‌ڤان وان ڤه‌دکت.
6- فانتازی د یا کلاسیکی ده‌ کێم بوو ژبه‌رکو مو‌خاته‌با ئه‌قلی دکت، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ زێده‌ یه‌، ژبه‌رکو ب ئه‌قلانه‌ موخاته‌با مرۆڤی دکت.
7- وێنه‌ د یا کلاسیکی ده‌ گه‌له‌ک دۆرهێلی بوون، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ سۆریالی، ساو و ساوێری نه‌، مفایی ژ فانتازی و نه‌په‌نی وه‌ردگرن.
8- زه‌مینه‌‌ د یا کلاسیکی ده‌ ژ دۆرهێلی په‌یدا دبوو، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ سینۆرێن دۆرهێلی و جڤاکی به‌زاندن، گه‌له‌ک جاران جۆره‌ په‌یوه‌ندییه‌کێ دگه‌ل میتافیزیک و گه‌ردوونێ چێدکت.
9- خوانده‌ڤان د یا کلاسیکی ده‌ ب تنێ خوه‌شی ژ گوهدارییێ و مفا ژ سه‌ربۆران وه‌ردگرت، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ ژبلی خوه‌شی و سه‌ربۆران، به‌شداری ئاڤاکرن و داهێنانا وێ دبت، واته‌ ژ خوانده‌ڤانه‌کێ پاسیڤ دبت ئه‌کتیڤ.
10- چیرۆکا کلاسیک نکاری سینۆرێن خوه‌زایێ ببه‌زینت، به‌لێ یا هونه‌ری به‌زاند و پرس ئازراندن.
11- چیرۆکا کلاسیک ئالاڤه‌ک بوو ژ ئالاڤێن ده‌ربرین و به‌رخوه‌دانێ، به‌لێ یا هونه‌ری ژبلی وێ فانکسیۆنێ، هه‌ر تێگه‌هه‌کێ دی د مرۆڤاتی و گه‌ردوونێ ده‌ دبینت.
12- چیرۆکا کلاسیک هه‌ولددا دیرۆکێ و بوویه‌رێن وێ تۆمار بکت، وه‌ک ئه‌رشیڤه‌کێ. به‌لێ یا هونه‌ری دیرۆکێ و بوویه‌رێن وێ دخوینت، راڤه‌ و ئه‌نالیز دکت.
13- چیرۆکا کلاسیک گه‌له‌ک بایه‌خ ب کولتوور و پارازتنا فه‌رهه‌نگا زمان و کولتووری ددا، به‌لێ یا هونه‌ری بایه‌خێ ب ژیانێ و پارازتنا مرۆڤێ ددت.
14- چیرۆکا کلاسیک مه‌سه‌له‌ بوو، بۆ نموونه‌ ده‌مێ کورد دبێژن: چ مه‌سه‌له‌ بوو؟ یان مه‌سه‌له‌ چی یه‌؟ هینگێ که‌سه‌ک مه‌جبووره‌ چیرۆکێ ژ ده‌ستپێکێ هه‌تا دوماهیکێ ڤه‌گێرت. به‌لێ یا هونه‌ری هزر و فه‌لسه‌فه‌ یه‌، واته‌ په‌ندیاری یه‌، نه‌ مه‌سه‌له‌ یه‌.
15- چیرۆکا کلاسیک پێدڤی بوو به‌رئا‌قل بت، ئانکو که‌ساتی، بوویه‌ر، جهـ و ده‌م هه‌موو به‌رئاقل بن وه‌ک موقایه‌سه‌ دگه‌ل جڤاکی و دۆرهێلی. به‌لێ یا هونه‌ری هه‌ولدانه‌ بۆ ئافراندنا جیهانه‌کا نوو، کو به‌رده‌وام به‌ر ب گوهۆرینێ یه‌، ئه‌قل و جڤاک نه‌ ئه‌بسه‌لووتن.
16- بابه‌ت د چیرۆکا یا کلاسیکی ده‌ نه‌ئازاده‌، تۆ نکاری ل سه‌ر هه‌ر تشتی بنڤیسی، ئه‌و ل سه‌ر تێگه‌هێ دین، ئه‌خلاق و ئازادییێ دمینت. گه‌له‌ک سینۆر هه‌بوون وه‌ک (یاسا، ره‌وشت و تیتال، سانسۆر، حه‌لال و حه‌رام، شه‌رم، گونه‌هـ، سیهکار و...هتد). به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ نڤیسکار ئازاده‌ ل سه‌ر چ بنڤیست، بۆ نموونه‌ کورته‌چیرۆکا (لۆلۆ) یا هۆله‌ندی... ئه‌ڤ کورته‌چیرۆک هه‌موو ل سه‌ر بوویه‌را ده‌ستپه‌رێ یه،‌ کا چاوان کچه‌کا جحێل ل ده‌مێ ده‌ستپه‌رێ به‌حسێ خوه‌ دکت و هه‌موو ته‌فاسیلان ڤه‌دگێرت ب تنێ دا پرسێن پسیکۆلۆژی و ره‌وشا ژنێ ده‌مێ ل گه‌ل خوه‌ دمینت، بدت نیاسین. بۆ زانین چیرۆکا سالێ بوو ل هۆله‌ندا.
17- د چیرۆکا کلاسیکی ده‌ راستی به‌رگومان بوو، ژبه‌رکو خوه‌ دگه‌ل جڤاک و دۆرهێلی دگونجاند، به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ جڤاک، دۆرهێل و که‌س نابن ژیده‌ر بۆ راستی و نه‌راستییێ.
18- د یا کلاسیکی ده‌ ئه‌خلاق ب مه‌ردینی و جه‌ساره‌ت و ماقویلاتییێ ڤه‌ گریدایی بوو، هه‌روه‌سا ب ژنێ و نامووسێ ڤه‌، ئانکو ب کریاران ڤه‌. به‌لێ د یا هونه‌ری ده‌ ئه‌خلاق هزر و پرنسیپن.

ده‌ما پفدانک دپه‌قن یان سه‌ندریکێن سپی.
ده‌مێ من "کن چیرۆک" ێن سالح غازی خواندین، نه‌ پفدانک به‌لێ سه‌ندریکێن سپی هاتن به‌ر چاڤێن من. دیاره‌ سالح غازی هه‌ر کاغه‌زه‌کا سپی دکت‌ سه‌ندریکه‌ک بۆ هزر، ژان و ده‌ردێن خوه‌ وه‌ک نڤیسکار و مرۆڤ - کو به‌شه‌که‌ ژ ڤێ ژیان و جیهانێ – به‌ری کو سپاربدت ئاخا بیره‌وه‌رییێ و زه‌مانی. سه‌ندریک ل په‌ی سه‌ندریکی گه‌ها به‌ر ده‌ستێ من. من ب مه‌ره‌ق و هنده‌ک ساو ده‌رێن وان ڤه‌کرن و ئه‌ز ل جه‌نده‌کێ هزر و هه‌ستان فوکریم به‌ری کو ده‌نگێ ته‌لقینێ بلند ببت. دبێژن پچه‌کا ئافراندنێ / داهێنانێ واته‌یا پچه‌کا مرنێ ددت. له‌ورا ڤێ پرسیارێ ژ سالح غازی دکم: تۆ چه‌ند مری هه‌تا کو ته‌ ئه‌ڤ تێکست نڤیسین؟
هه‌ر چیرۆکنڤیسه‌ک مرۆڤه،‌ به‌لێ هه‌ر مرۆڤه‌ک نه‌ چیرۆکنڤیسه‌. سالح غازی هه‌ردوو یه‌، هه‌م چیرۆکنڤیسه‌ هه‌م مرۆڤه‌. ئه‌و ژی وه‌ک هنده‌ک چیرۆکنڤیسێن دی ل ئالێ دی یێ تشتان دنێرت. ده‌مێ به‌حسێ ژیانێ دکت، هینگێ دبێژت های ژ مرنێ هه‌بن. ده‌مێ به‌حسێ ئاگری دکت، هینگێ دبێژت سه‌رمایا به‌فرێ ژبیرنه‌کن. ده‌مێ به‌حسێ شه‌ڤبێری و شه‌راب و شه‌ها لێڤێن شه‌هزادان دکت، هینگێ دبێژت های ژ ئه‌سکه‌رێ که‌بت و حیرمان و بێکه‌سییێ هه‌بن. چیرۆکنڤیس د نه‌بوونێ ده‌ هه‌بوونێ نیشا مه‌ ددت، د تارییێ ده‌ به‌ر پێن مه‌ رۆناهی دکت، د سه‌فه‌رێ ده‌ بوهایێ مانێ دیار دکت. ئه‌و دنڤیست و تێدگه‌هت، ئه‌م دخوینن به‌لێ چاوان تێدگه‌هن؟ ئه‌و ئازاده‌ له‌ورا مافی ددت مه‌ کو ئه‌م ژی ب ئازادی بخوینن، هزربکن و تێبگه‌هن. ئه‌و نابێژت مه‌ چاوان بخوینن، چاوان هزربکن و چاوان تێبگه‌هن، به‌لێ دخوازت ئه‌م ب خوه‌شی بخوینن، وه‌ک خوه‌ هزربکن و ئازاد تێبگه‌هن و گه‌ره‌که‌ ئه‌م رێزێ ل وێ داخوازێ بگرن چونکی هینگێ ئه‌م بوهایه‌کێ ددن وی و قه‌له‌می. خواندن، هزرکرن و تێگه‌هشتن وه‌ک پرۆسه‌س ب خوه‌ رێزگرتن و پارازتنا بوهایێن نڤیسکارییێ یه‌. نابت نڤیسکار سڤکاتییێ ب خوانده‌ڤانێ خوه‌ بکت، یان وی کێم ببینت. ده‌مێ نڤیسکار چو بۆ خوانده‌ڤانی نه‌هێلت، هینگێ وی دچه‌وسینت، مانده‌لا دکت، ئیلغائا هه‌بوونا وی دکت، واته‌ رێزێ لێ ناگرت. هه‌گه‌ر چیرۆک ب تنێ که‌ساتی و بوویه‌ر بن، نه‌خوه‌ هه‌رکه‌س دکارت چیرۆکان ببێژت. هه‌گه‌ر نڤیسین ژی ب تنێ له‌وتاندنا کاغه‌زان بت، نه‌خوه‌ هه‌رکه‌سێ بکارت قه‌له‌می بگرت دکارت تێکستان بنڤیست. ژ چیرۆکنڤیسی ناهێته‌ خوازتن کو بوویه‌ران وه‌رگێرت، یان وه‌ک ده‌نگوباسان راگه‌هینت، ژ وی ناهێته‌ خوازتن کو فه‌رمۆده‌ و راسپاردان بدت خوانده‌ڤانی، به‌لێ ژێ دهێته‌ خوازتن کو کێلیکا ده‌می زه‌فت بکت، ل خوه‌ موکر بهێت و ب باوه‌ری سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل تێکستێ و خوانده‌ڤانان بکت و غایه‌تا سه‌ره‌کی ژ ئه‌ده‌بیاتێ بپارێزت و ئاست و رێژه‌یا وێ بلند بکت. چیرۆکنڤیسه‌ک وه‌ک گابرێل گارسییا ده‌مێ د چیرۆکا "ئالێ دی یێ مرنێ" ده‌ دبێژت "ب شه‌مه‌نده‌فرێ سه‌فه‌رێ دکن!" جاره‌کێ دبێژت هات بیرا من کو ئه‌و ب شه‌مه‌نده‌فرێ سه‌فه‌رێ دکن، جاره‌ک دی دبێژت ئه‌ز هزردکم کو ئه‌و ب شه‌مه‌نده‌فرێ سه‌فه‌رێ دکن...! هینگێ ئه‌و ریسکێ ب خوه‌ و زانین و غایه‌تا سه‌ره‌کی ژ ئه‌ده‌بیاتێ دکت به‌لێ ژبه‌رکو باوه‌ری ب خوه‌ و تێکستێ و خوانده‌ڤانی هه‌یه‌، له‌ورا ترسا وی دبت داهێنان و به‌رهه‌مدانا ئه‌پستمی. ئه‌و راستییا سه‌فه‌رێ و شه‌مه‌نده‌فرێ بۆ خوانده‌ڤانی دهێلت، ئه‌ڤه‌ مێژووگه‌رییا نوو یه‌، کو نڤیسکار هه‌ولبدت دیرۆکێ و بوویه‌ران ل ده‌مێ بکارهینانێ زیندی بکت، نه‌کو ب تنێ وه‌ک رابردوو سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل بکت. هه‌روه‌سان ریزێ ل ئاسۆیا به‌نده‌مانا خوانده‌ڤانی بگرت دا کو هه‌ست ب رژدی و ئه‌مانێ بکت، کو ته‌وه‌ره‌کێ سه‌ره‌کی یه‌ ژ سێگۆشه‌یا ئه‌ده‌بی. هه‌مان نڤیسکار د چیرۆکا (رۆژه‌ک ژ رۆژان) ده‌ به‌حسێ گه‌نده‌لییێ دکت، نه‌ ب چیرۆکه‌کێ یان پرتووکه‌کێ، به‌لێ ب دوو سێ رێزکان دیاردا گه‌نده‌لییێ راڤه‌ دکت، ل دوماهیکا چیرۆکێ موختار دبێژت دکتۆرێ ددانان ژ که‌ره‌ما خوه‌ پاشی قائیما حیسابێ بۆ من بهنێره‌! دکتۆر دبێژت بهنێرم کویڤه‌، مال یان دائیرێ؟ موختار دبێژت فه‌رق ناکت! یان هه‌لبه‌ستڤانه‌کێ وه‌ک تاغۆری ده‌مێ به‌حسێ نامێ دکت... خوانده‌ڤان هزر دکت کا چ تۆڤ نامه‌ یه‌، لێ چیرۆک ب داوی دهێت و هێژ که‌س نزانت چ نامه‌ یه‌، چونکی نه‌هاته‌ ڤه‌کرن و خواندن، به‌لێ ب تنێ هاتنا وێ که‌سه‌کێ بێزار و قارس ته‌نا کر. ئه‌ڤه‌ یه‌ کارێ نڤیسکاری، کو نه‌بت وه‌رگێر یان په‌یامنێر، به‌لێ ببت شاهد ل سه‌ر راستییا تشته‌کێ، ببت ده‌ربرینه‌رێ بوویه‌ران، ببت روحده‌رێ تشتێ مری.
چیرۆکنڤیسێ مه‌ سالح غازی هه‌تا راده‌یه‌کێ هه‌ولدایه‌ وه‌ها بکت. ئه‌و دناڤبه‌را کلاسیک و هونه‌ری ده‌ بزاڤه‌کێ دکت، کو هنده‌ک تێگه‌هێن خوه‌سه‌ر وه‌ک زمان، هه‌لبه‌ست و په‌خشان ته‌ڤان تێکهه‌ل بکت و ل داوییێ تێکسته‌کا نوو، کو به‌ری هه‌ر تشته‌ک دی پرسیاران دئازرینت، پێشکێشی مه‌ دکت. سالح غازی ژی ریسکێ دکت، ته‌حه‌دایا خوه‌، نه‌کو یا که‌سه‌کێ دی،‌ دکت. ئه‌و دزانت کو ئه‌و ب خوه‌ نزانت کا ئه‌ڤه‌ چیرۆکن یان نه‌. بۆ من ب خوه‌ زانینا وی کو "ئه‌و نزانت" گه‌له‌ک گرنگه‌. وی دکاری هنده‌ک چیرۆکێن کلاسیک، ل گۆر خواندنێن به‌ری نها من ئاماژه‌ بۆ کری، بنڤیست و پێشکێشی مه‌ بکت، دکاری ژی هنده‌ک تێکستێن کورت، بێ ته‌کنیک و ب ستره‌کتووره‌کا بێسه‌روبه‌ر بئافرینت و ناڤێ چیرۆکا هونه‌ری لێ بکت. ئه‌ڤه‌ دیارده‌یه‌کا نه‌سازه‌ ل ده‌ڤه‌رێ، گه‌له‌ک پرتووک چاپ دبن و نڤیسکار ب خوه‌ ل سه‌ر دنڤیست (هه‌لبه‌ست، چیرۆک یان رۆمان) بێ کو ره‌خنه‌گره‌ک ببینت. به‌لێ وی نه‌ڤیایه‌ وێ سه‌ره‌ده‌رییێ دگه‌ل مه‌ بکت، دیاره‌ ئه‌و د ئاسۆیا به‌نده‌مانا مه‌ ده‌ شه‌هره‌زا یه‌، دزانت ئه‌م د ناڤبه‌را سینۆران ده‌ دژین و دمرن، دزانت ئه‌م هه‌نه‌ و نینن، دزانت ئه‌م سار و گه‌رمن و گه‌له‌ک تشتێن دی ژی دزانت، بۆ نموونه‌ کو ئه‌و ب خوه‌ نزانت ئه‌م کیژان ناڤی ل ڤان تێکستان بکن. خوانده‌ڤان ب ئالاڤ و مێتۆدێن خوه‌، دکارت ڤان تێکستان وه‌ک هه‌لبه‌ست بخوینت، ب هزر و ساوێرا خوه‌ دکارت وه‌ک کن چیرۆکێن تژی په‌ند بخوینت، دکارت ب ریتم و خوه‌زایا خوه‌ وه‌ک په‌خشان بخوینت و هه‌گه‌ر هه‌موو ئالاڤ و مێتۆدان بگه‌هینت هه‌ڤ، دبت هینگێ بکارت وه‌ک تێکست ب تنێ بخوینت. ئه‌ڤ تێکست پرن ژ هزر و ته‌ئه‌مولێ، بیرا تێکستێن که‌ڤنار دهینت بیرا من، دگۆتن وان هه‌لبه‌ستێن په‌ندیاری، له‌ورا ئه‌م دکارن بێژن ڤان تێکستان: نڤیسارێن په‌ندیاری. زمان بنستره‌ بۆ ڤان تێکستێن وه‌ک ئاڤاهییان بلند و ماده‌م بنستر موکمه‌ بلا خوانده‌ڤان خوه‌ ژ بلندبوونا ئاڤاهی نه‌ترسینت. بێ گه‌زاڤ دکارم ببێژم: ئه‌ڤه‌ ئێکه‌مین به‌رهه‌مێ ئه‌ده‌بی یه‌ ب زمانه‌کێ وه‌سان دهێته‌ نڤیسین. زمانێ سالح غازی به‌ری چیرۆکێن وی گه‌ره‌که‌ بهێنه‌ خواندن و ره‌خنه‌کرن. سالح د ڤان تێکستان ده‌، هه‌رتشتی و بێ ئاوارته‌ ره‌خنه‌ دکت ب تایبه‌ت دۆرهێلێ دژوار. ئه‌و ب بسته‌هییا زه‌لامان که‌بتا جنسییا مرۆڤێ رۆژهه‌لاتی کفش دکت و موناجاتێ رادگه‌هینت. دانپیدانێ ب مالقبوون و دۆراندنێ دکت، ب لاڤ و هێڤی گازی ئه‌لند و رۆژێ دکت. نابێژت ئه‌ز ژ که‌سێن فه‌لیته‌ و سه‌رسه‌ری چێترم، به‌لێ سه‌رێ خوه‌ بلند دکت و ب ده‌نگێ خوه دبێژت: خاتوون خوه‌ نادنه‌ ده‌ست چو فه‌لیتان! ئه‌و ده‌وله‌ته‌ک بێ گه‌نده‌لی، بێ دره‌و، بێ فه‌لیته‌، بێ تۆل و مرن دخوازت... ده‌وله‌ت هه‌ژی ئالا و شه‌هیدان. ئه‌ڤ تێکستێن تژی له‌یلان، هه‌ر ئێک دکارت ببت ئه‌ینه‌یه‌ک / خوه‌دیکه‌ک بۆ پسیکۆلۆژییا تاکه‌که‌سێ کورد ل جوگرافییه‌کا دیار، پسیکۆلۆژییه‌کا بریندار، ژهه‌ڤ ڤه‌قه‌تیایی، هاڤی و بیانی. ژبلی ڤێ ته‌ڤێ، سالۆخدان د ڤان تێکستان ده‌ خه‌یال و ساوێرا خوانده‌ڤانان دئازرینت... ئه‌ڤه‌ سه‌رکه‌تنه‌کا دی یه‌ بۆ نڤیسکاری، کو بزانت چاوان خوانده‌ڤانی ببزڤینت، د جهێ خوه‌ ده‌ بجقجقینت، مه‌ره‌قێن وی ئێک ب ئێک د ده‌رزێن ده‌روونا شکه‌ستی ده‌ هل بکت. چه‌ندین حه‌ز، که‌رب، هزر و هه‌ستێن وی بئازرینت و وه‌ک سڤیانکان پرسیاران ژ هێلینا سه‌رێ وی بته‌رقینت.
ئه‌ڤه‌ هه‌موو تێکستن، هه‌ر تێکسته‌ک ئیستگه‌هه‌ک بوو، ئه‌ز ل هه‌موو ئێستگه‌هان راوه‌ستیام، به‌لێ ل هنده‌ک ئیستگه‌هان وه‌ک "گڤاشتن، بێ کونترۆل، داپۆشاندن و پیڤۆک" به‌رزه‌ بووم به‌لێ پشتی کو من خوه‌ دیتی ڤه‌، پرسیاره‌ک ل نک من په‌یدا بوو: ئه‌ڤه‌ چیرۆکن یان نه‌؟ من نه‌ڤێت ئه‌ز به‌رسڤێ بزانم ژبه‌رکو زانین ب تنێ به‌س نینه‌.‌



سه‌بری سلێڤانه‌یی
 7-10-2010