سەبرى سلێڤانەيى
13/12/2012 15:46
ئەو كەسێ ب ئالاڤێن خوە يێن تايبەت هەول بدت ستاتۆيا وە‌لاتێ خوە ڕاڤە بكت و تێبگە‌هت، ئەو نە كەسەكى ئيديالە، بەلێ كەسەكى بەرپرسيارە و بزاڤێ دكت، هەبوونەكا گەوهەرى هەيە، ب ئامادە‌بوون و كاريزما زاتێ خوە، بەرپرسيارييا خوە يا ئەتيكى و ئۆرگانيك، دسەلمينت. سۆكرات دبێژت: "هەبوون و گەردوون ب بزاڤێ يە، بەلێ نە‌بوون و مرن ب ڕاوە‌ستاندنێ يە"[1]، ل جهەكێ دى ژى دبێژت: "تشتێ كو بزاڤێ بكت، ئەو زيندى يە و دمينت، بەلێ تشتێ كو يێن دى دلڤينت و ئەو ب خوە ڕاوە‌ستاندى، ئەو مرى يە"[2]. بزاڤ و ڕاوە‌ستيان هەردوو د ناڤ مە كوردان دە هەنە، بەلێ چاوان ئەم دكارن ژ هەڤدوو ناس بكن؟ بزاڤ ب تنێ ئەو نينە كو مرۆڤ خوە بلڤينت، يان دە‌ردۆرا خوە بلڤينت، بەلێ ئەوە كو مرۆڤ دگەل لڤينێ گۆهۆرينێ پەيدا بكت بۆ نموونە: مرۆڤ د ترۆمبێلە‌كا خە‌سپال دە جهێ خۆە بگوهۆرت جودا يە كو مرۆڤ وێ ترۆمبێلێ ب خوە بگوهۆرت. گوهۆرينا جهى چو مفا تێدە نينە و هەگەر هەبت ژى ب تنێ خوشكرنا جهێ كەسەكى يە ب ئاوايەكى بەروەخت ژبەركو ترۆمبێل ئێك هە‌يكە‌لە و چو گرانتى نينە كو جهێ نوو ژ يێ كە‌ڤن چێتر، يان ئەمينتر، بت. دوور نينە خواندە‌ڤان بێژت گوهۆرينا ترۆمبێلێ ب خوە ژى چو گرانتى نينە. دبت، بەلێ گوهۆرينا ترۆمبێلێ هە‌ولدانە بۆ ڕە‌دكرنا دۆرهێلە‌كێ و هێڤيخۆازى يە بۆ دۆرهێلە‌كێ نوو، ئەو ژى ژ زانابوونێ دهێت و بوهايێ ئەزموونێ بلند دكت. ستاتۆيا مە كوردان ب درێژييا ديرۆكێ مينا ۆێ ترۆمبێلا خە‌سپالە. دە‌م هات كو مرۆڤێ كورد ترۆمبێلێ بگۆهۆرت، يان تەسليح بكت، نەكو جهێ نەفەران د وێ ترۆمبێلێ دە بگوهۆرت. ل دووڤ گۆتنا سوكراتى، گەلو ما ئەم دشێن بێژن پرسا مە كوردان جيهانێ هەموويێ دلڤينت بەلێ ئەو ب خوە ڕاوە‌ستاندى يە؟ مەبەست ب ڕاوە‌ستاندنێ ئەو نينە كو كورد بێ خەبات و قوربانيدانە، بەلێ مەبەست ئەوە كا ئەو خەبات و قوربانيدان چو كەد، بە‌رهە‌م و گوهۆرينان ل سەر ئاستێ ناڤخوەيى و دەرەكى پەيدا دكت؟ پرسا گوهۆرينى پرسەكا ديالێكتيكە، پەيوەندى ب ڕەوشەنبيرييێ ڤە هەيە. گوهۆرين ڕەوشەنبيرييێ پەيدا ناكت، بەلێ ڕەوشەنبيرى گوهۆرينێ پەيدا دكت. هەتا كو ئەم د ئەسێنسا / ماهييەتا وێ پرسێ بگەهن، گەرەكە ئەم پەنايێ بۆ زمان و فيلۆسۆفييا ڕەخنێ ببن كو پرۆسێسەكا بەردەوام يا بەرهەمدانێ يە. ڕەخنە مافە و پێدڤى ب پراكتيزێ / مومارەسێ هەيە، هەبوونا وێ ب هەبوونا ئازادييێ ڤە پابە‌ندە، بەلێ مەسەلا ڕەخنێ ل جەم مە كوردان وەك مەسەلا "كە‌رێ بۆريدانى"[3] يە. د جڤاكێ داخستى دە، ڕەخنە تێگە‌هە‌ك بيانى و كێمسە‌رە‌دە‌رى يە، ئەو ژى ب تنێ بۆ ڕاگە‌هاندنێ يە، نە گە‌وهە‌رە Substance، لێ مە‌زهەرە. نە مۆمكينە ل بن سيها خيلافە‌ت، يان دەستهەلاتەك ئە‌بسە‌لووت / ڕەها ئازادى بگەهت وى ئاستى كو ڕەخنێ وەك زمان پەيدا بكت ژبەركو دەستهەلاتا ئە‌بسە‌لووت فە‌سادا ئە‌بسە‌لووتە هەروەك ئە‌رستۆتاليس دبێژت. لێ د ناڤ مە كوردان دە، كى ڕەخنێ دپەژرينت؟ پێدڤى بوو دەستهەلاتا سیاسی ئەو ئينسياتيڤێ کربا و ژ خوە دەست پێ کربا، ڕەخنێ پەيرەو کربا دا كو مللەت چاڤ لێ بكت، بەلێ دەستهەلاتێ ب خوە باوەرى ب ڕەخنێ نينە لەورا ژى نكارت / ناخوازت وێ باوەرييێ بۆ هەڤوەلاتى چێبكت. ل سەر وى ئەساسى، هەڤوەلاتى پەروەردە و ئاراستە دبت هەتا وێ ڕادێ كو ئەقلێ خوە يێ باتنى / ڕەخنەيى ماندەلا دكت، ب تنێ ئەقلێ ڤەگوهازتى ب كاردهينت، بەلێ ژبەرکو – بێ کو بزانت - ئەقلێ وی یێ باتنی زاڵە، لەورا ئەو خوە پيرۆز و بلند دبينت و تشتێن دى هەموويان نزم و سادە دبينت و نابت كەس وى ڕەخنە بكت چونكى هزر دكت هەموو دەمان ئەوێ ڕاستە و ئالێ بەرانبەر يێ خەلەتە. سەرەرايى هەموو دەرد و شكەستنان ب درێژييا ديرۆكى، مرۆڤێ كورد هند ژ خوە ڕازى يە Complacency دێ بێژى كاملانە يە Perfect و دەما تۆ پرسا ڕەوشا وى بكى دێ بێژت: مرنا خوەدێ ژ من كێمە! نەبوونا زمانێ ڕەخنێ سەدەمەكە بۆ نەبوونا ڕەوشەنبيرييێ، نەبوونا ڕەوشەنبيرييێ سەدەمەكە بۆ نەبوونا ديمۆكراسييێ. هندەك جاران دەستهەلات دبێژت مە ديموكراسى و ئازادى هەيە، لێ ديمۆكراسى ديمۆكراسى يە و ئازادى ژى ئازادى يە. پێدڤی یە دەستهەلاتا سیاسی بزانت کو بێ ڕەوشەنبيرى، نە مومكينە ديمۆكراسى يان ئازادى پەيدا ببت. ب تنێ وەهمەكە و ئەقل وەكو كارگێر و زات ژى وەكو سيستەم ب وەهمان ناهێنە خاپاندن. هەر تێگەهەكێ دوورى ڕوحا خوە بت ئەو مرى يە. ئەو ديمۆكراسييا كو زيانێ بگەهينت مافێ مرۆڤان، ژ كووڤە هاتبت و چاوان هاتبت، ژ بەرپرسيارييێ خلاس نابت ب تايبەت هەگەر هات و پرەنسيپێن خوە يێن مرۆڤاتى ژ دەست دان. تۆماس جيڤرسۆن دبێژت: "هەرتشت بە‌رهە‌ڤە بۆ گوهۆرينێ ب تنێ مافێ مرۆڤى نەبت"[4]. نڤيسكارەك دى ب ناڤێ ئەلێكسس دى تۆكڤێل باوەر دكت كو ديمۆكراسى هە‌ردە‌مى يە، ل هەر دەور و زەمانى هەيە ژبەركو ڕەوش و كاودان چاوان بن مرۆڤ و جڤاك دكارن وەك سەربۆر و ئەزموون مفايى ژێ ببينن، ئەو ديمۆكراسييێ وەك جێمكا دادوەرييێ ددت نياسين دەمێ دبێژت: "ديمۆكراسى بێ دادوە‌رى بكێرناهێت ۆ دادوە‌رى ژى بێ ديمۆكراسى دێ جڤاكى تێبت"[5]. دەمە ئەم ڤێ ئەم پرسيارێ ژ سياسە‌تمە‌دارێن كورد بكن، گەلۆ حزب و ئالييێن سياسى يێن كوردى شياينە وێ ديمۆكراسييێ د دۆرهێلى دە بەرجەستە بكن، يان شياينە مافێن مرۆڤى دابين بكن و بپارێزن، يان هە‌ڤگرتن ۆ پێكڤە‌ژيانێ ل كوردستانێ دامەزرينن؟ ئەم دكارن پرسيارێ ب ئاوايەكى دى ژى ئاراستە بكن و بێژن: ئەرێ سيستەمێ دەستهەلاتێ ل كوردستانێ شيايە ديمۆكراسى و دادوەرييێ پێك بهينت؟ هەگەر شيابت هينگێ ئەو دەستهەلاتەك ڕەوا يە، ژخوە هەگەر نە‌شيابت وى چاخى ئەو دەستهەلاتەك ڕەها يە. ل وە‌لاتێن پێشكە‌ڤتى نە ب تنێ دەستهەلات، لێ سيستەم ژى هەيە. بەلێ ل ۆە‌لاتێن درە‌نگمايى سيستەم نينە، ب تنێ حاكم يان سە‌رۆك هەيە و هەگەر سيستەمەك پەيدا ژى بوو، هينگێ دبت سيستەمە‌كێ زاتى و ئەخلاقى ئەو ژى ل گۆر پێكهاتا وێ دەستهەلاتێ و فامكرنا وێ بۆ ئەخلاقى. ب تنێ مللەتێ پێگەهشتى دكارت بەحسێ هەبوونا سيستەمێ خوەسەر بكت. دبت خواندە‌ڤان پرسيارە‌كێ بكت، بێژت: مللەتێ مە مللەتەك سادە و نەزانە، نكارت سيستە‌مى پەيدا بكت، نەخوە ئەم ژ كووڤە دە‌ستهە‌لاتە‌كێ بۆ ڤى مللەتى بهينن؟ وەك بە‌رسڤ ئەز دبێژم: گەلەك مللەت سە‌رانسە‌ر جيهانێ سادە و نەزان بوون بەلێ مفا ژ ئەزموون و ديرۆكا خوە و مرۆڤاتييێ ديتن. كورد دبێژن كەس ب پلەكێ ناگەهت سەرێ ملەكێ. كورد نابێژن كەس ب هزار و پێنجسە‌د سالان ناگەهت سەرێ ملەكێ. ئەز نابێژم دە‌ستهە‌لاتە‌كێ بۆ ئيستيراد بكن، بەلێ مللەتێ خوەدان هێز ۆ ئيرادە، خوەدان كولتوور ۆ ئە‌قلە‌ك ڕەخنەيى، خوەدان دۆز و ماف گەرەكە دەستێ خوە دانت سەر برينێن خوە، بوهايێن مەزن بگۆرى ڕەفتار و بوويەرێن بچووك نەكت. گەرەكە د خوە بگەهت و ئاستێ دەرد و تراژيدييا خوە ناس بكت، پرسيارێن خوە ببەرسڤينت و پرسگرێكێن خوە يێن دێرين چارەسەر بكت، نەكو بهێلت ب هێڤيا ئاسمانى ڤە ژبەركو ژێدە‌رێ پرسگرێكێ نە ئاسمانە، هەروەسان نەهێلت ب هێڤيا حاكم يان سەروكە‌كى ڤە ژبەركو سە‌رۆك سياسە‌تمە‌دارە نەكو پێغە‌مبە‌رە هەتا كو دوعا بكت يان ل بە‌ندا وەحى بمينت. ئێك ژ پرسگرێكێن مللەتێن ڕۆژهە‌لاتى ئەوە كو سە‌رۆك و پێغە‌مبە‌ران تێكهە‌ل دكن. پێغە‌مبە‌ر ژ جەم خوەدێ هاتنە، ئەو نە ب خوە نە، مللەتى ئەو هلنە‌بژارتنە هەتا كو پاشى وان بئێخن، بەلێ سە‌رۆك نە ژ جەم خوەدێ هاتنە، ئەو ژ ئالێ مللەتى ڤە هاتنە هلبژارتن - ئەو ژى هەگەر هاتبن هلبژارتن چونكى پرانييا سەرۆكێن ڕۆژهە‌لاتێ ب هێزێ يان ميراتى دگەهن كورسييا حوكمى - و بە‌رهە‌ڤن بۆ كە‌تنێ. نەخوە ديارە كو كێماسييەك مەزن د ڕەوشەنبيرييا وان مللەتان دە هەيە، زوو ب زوو ئەسێنسا پێكهاتان يا دورست نزانن و هەگەر هات و خوازتن خوە بگوهۆرن ژى هينگێ پەنايێ بۆ سيستەمێ زاتى و دێرين دبن كو ب دەهان سالان مللەتێن ڕۆژئاڤايێ ئەو جێرباندنە.
ژ هێلا ڕەوشەنبيرى كا ئەم پرسيارەك سادە بكن: ئەرێ ستاتۆيا باشوورێ كوردستانێ يا نها، گەلۆ سۆدفەيە‌ك يان پێدڤييە‌ك بوو Necessity or Chance ؟ ئانكو، دەربرينێ ژ هێز ۆ ئيرادە‌يا كوردان و خەباتا وان، يان دەربرينێ ژ پێكهاتا پرۆژێ "رۆژهە‌لاتا ناڤەراستێ" دكت كو ب سالان كار بۆ هاتييە كرن؟ يان ڤێ پرسيارێ بكن: هەگەر هات و د ڤان سالان دە دەولەتە‌ك كوردستانى هاتە دامەزراندن، گەلۆ هۆكارێن دامەزراندنێ بەهرا پتر سەبجێكتيڤن يان ئۆبجێكتيڤن؟ هەر تشت د هەبوونێ دە قابيلە بۆ خواندن و ڕەخنێ، نەكو دا تۆ ئيهانە‌تا وى تشتى بكى، يان مە‌دح و سە‌نايێ بكى، بەلێ داكو تۆ پتر تێبگەهى و ب ئاوايەكى دورست سەرەدەرييێ دگەل بكى ئەڤجار ناس بكى. ئەم گەلەك بەحسێ دابە‌شكرنا دەستهەلاتان دكن Separation of Powers بەلێ هێژ مە بەحسێ دابە‌شكرنا تێگەهـ و پێكهاتان Separation of Parts نەكرييە. دەستهەلاتێن ڕۆژهە‌لاتێ نە دەستهەلاتێن ئازادن، باوەرى ب خواندننێن ماددى هەنە، بەلێ ب خواندنێن هێرمێنۆتيك نينن ب تايبەت هەگەر پرس ب ديرۆكێ ڤە گرێدايى بت. پرەنسيپێن سە‌رە‌كى بگۆرى ماددە و پە‌يوە‌ندييێن خوە دكن، لەورا ناڤ و سومعە‌تا وان بەربا دبن (ل جهەكێ دى ژ نڤيسارێ ئەز دێ پتر بەحسێ پێرسپەكتيڤێ ديرۆكى بكم). وەختى هێژ هندەك دەستهەلاتێن عەرەبى وەك "عيراق، توونس، ميسر، ليبيا و...هتد" ل سەر هێزا خوە، ئەقلێ عەرەبى باوەر نە‌دكر كو ڕوژەك دێ هێت و ئەو دەستهەلات دێ ب سانەهى هە‌رفن. خواندنا وى ئەقلى ژى بۆ هەر تێگەهەکی ب تایبەت تێگەهێ ديرۆكێ خواندنە‌كا ماددى بوو، لەورا ل دۆماهيكێ دبن خوەدان باوە‌رييە‌ك ماددى. پێشوەخت مرنا سەرۆكێن وان دەولەتان د ئاجێندایێ دە هاتبوو ڕاگەهاندن، بەلێ وان و هەوادارێن وان نەدڤيان باوەر بكن ژبەر كو وەك لەش / ماددە هێژ زيندى بوون، بەلێ وەك بوها و واتە ژمێژا مرى بوون، ئەو بوو كو هەرئێك ژ وان ب ئاوايەكى تراژيكۆمێدى مر و بوو جهێ تنازە و بێزێ. ئێدى خەلكێ سادە مژوولى ڤێ پرسيارێ بوو: گەلو، چاوان ڤان دەستهەلاتێن كالەڤاژ و ڕەزيل شيان هندە حوكمى بكن؟ وەك مە ديتى، پشتى پەشێمانييێ، پرانييا وان ئامادە بوون كاغەزێن سپى ئيمزا بكن بەلێ هەيهات! نەخوە، ئەقلێ كو ل سەر باوە‌رييا ماددى ئاڤا دبت، زوو وان جۆرە دەستهەلاتان ئاڤا دكت بەلێ زوو دهە‌رفينت ژى. ماددە، پەيوەندى و كاودانێن جڤاكى پێكڤە گەوهەرێ وان مرۆڤان پێك دهينن بەلێ چو هە‌ولدان نينن بۆ فامكرنا وى گەوهەرى لەورا ژى ديرۆك وەك ڕەفتار و بوويە‌ر دگەل وى ئەقلى د بازنە‌كێ دە، خوە دووبارە دكت هەگەرچى ب سيناريۆيێن جودا. نەزانين دژمنێ هەرى سەرەكە بوو بۆ وان دەسستهەلاتان، مەملەكەتا خوە ل سەر نەزانينێ ئاڤاكربوون، ژ زانينێ و كەسێ زانا حەز نەدكرن، پشتا خوە ب كەسێن نەزان و ديماغوژ كەرم كربوون، بەلێ ما ئەو دكارن چ بكن؟! ئەم ژى - وەكو كورد - تێرا خوە نەزانن، دەستهەلاتێن مە ژى ژ زانينێ و كەسێن زانا حەز ناكن، بەردەوام كەسێ نەزان ددن پێش. بريار بريارا دەستهەلاتێ یە، لەورا گەرەكە ئەو ب خوە تەحەمولا بريارێ و بەرپرسيارييێ بكت.
ئەم نزانن كانێ تراژيدييا مە كەنگى و ژ كووڤە دەست پێ كرييە، لەورا ب زەحمەتە ئەم بزانن كانێ كەنگى و چاوان دێ ب دوماهيك هێت. پشتى كو ئەم بەرسڤا وێ پرسيارێ و هندەك پرسيارێن دى دەربارێ پراكتيزا ئەقلى، سياسەت و ڕەوشەنبيرييێ بدن، ژنوو ئەم دێ ئامادە بن تێبگەهن و مفايى ژ ئەزموونا هندەك مللەتان ببينن هەروەك مللەتێن سوڤێتستانا بەرێ بۆ نموونە، كو ئەم دەست ب برۆسترايكايێ Brostraika * بكن، گەرەكە ئەم ل شوونا بكارهينانێ دەست ب ئافراندنێ بكن. وەلات مرۆڤان چێناكت، بەلێ مرۆڤ ب هزرا خوە، ب داهينان و حە‌زا خوە بۆ مللەتێ خوە، وەلاتى چێدكت. نەناسكرنا كوردان بۆ ديرۆكا وان ب ئاوايەكى هێرمێنۆتيك، نەكو ماددى، بوو سەدەم كو ڤەقەتيانەك د ناڤبەرا كوردان و جيهانێ دە پەيدا ببت، هەروەسان وەكو كيانەك دابەشكرى و داگيركرى دگەل خوە ژى هاڤى Alienation بوو، هەتا وێ ڕادێ كو ل سەر ئەردێ خوە بوويە خوەگرتى و پە‌نابە‌ر.
وەهما ڕەوشەنبيرييێ ژ ئالەكى ڤە وێ (رەوشەنبيرييێ) دوورى بوها و پرەنسيپێن وێ دكت، لێ ژ ئالەكى دى ڤە وێ نێزيكى هندەك زمان و هزرێن خراب دكت. ئێدى تەڤلهەڤييەك ل جەم خەلكێ سادە پەيدا دبت هەتا كو ل دوماهيكێ ئەو خەلكە هەلويستەك توند وەربگرت يان ب كێمى باوەرى ب ئينسياتيڤ و گوهۆرينێ نەمينت و ئارمانجا دەستهەلاتان ب تايبەت يا سياسى و زەلامێن وێ ژى هەر ئەوە. وەك پرسەكا سۆسيۆلوژيك، بيست و ئێك سال كێمن كو مرۆڤ بكارت هەرتشتى بكت، بەلێ گەلەكن ژى كو مرۆڤى چو نەكربت يان قەردار بت. ژ سالا 1991 و هەتا نها وەكو فۆرم، ئەم كوردێن باشوور، هەتا ڕادەيەكى، ژ سەردەستێن خوە ڕزگار بوونە بەلێ ژ هەڤدوو، ژ نەزانينێ، ژ زيپا ماددى ڕزگار نەبوونە. وەكو زات و گەوهەر، هێژ مە نەشيايە بونياتێ كارێكتەرەكا ئازاد و سەربخوە بۆ مرۆڤێ كورد ل باشوور دامەزرينن، مە نەشيايە زەمينەيەكى بۆ ئاڤاهييێ هەبوونا وى وەكو مرۆڤەك حەزارى، ئەڤجار هەڤوەلاتييەكى كوردستانى، دەستنيشان بكن. هەر ئاڤاهييەكى پێدڤى ب پارچەيەك ئەردى، نەخشە و ئەندازێ هەيە. د ڤان بيست و ئێك سالان دە تشتەك ژ پارچەيێن ئەردێ كوردستانێ ئەرزانتر و زەحفتر نەبوو، جار پارچەيێ ئەردى ببوو پاداشت و بەقشيش، جار ژى ببوو ديارى و جارێن دى ژى ببوو خەلاتێ سەرێ زاڤايى، ب هزاران پارچە هاتنە بەلاڤەكرن، بەلێ ئێك پارچە ب تنێ ژى بۆ ئاڤاكرنا مرۆڤێ كورد نەهاتييە تەرخانكرن. هزر د ئاڤاكرنا گەلەك تشتان دە هاتە كرن، بەلێ هەتا نها هزر د ئاڤاكرنا وى مرۆڤى دە نەهاتييە كرن! ئەڤە ژ نەناسكرنا دەستهەلاتێ بۆ وى مرۆڤى يە، ل گۆر وێ نەناسكرنێ سەرەدەرى دهێتە كرن.
كا ئەم ديسان بزڤرن پرسا ديرۆكێ و ئاوايێ خواندنا وێ. مژوولبوونا كوردان د ڤان بيست و ئێك سالان دە ب قەرەبوونا زيان، هەژارى و مەحروومييا سالگارێ، بەرێ وان دا ماددێ، لەورا ب شێوەيەكى ماددى هزر د هەموو تێگەهـ و پێكهاتان دە دكن ب تايبەت پرسا ديرۆكێ. خواندنا ماددى بۆ نە د خزمەتا مللەت و وەلاتى دە يە، بەلێ خواندنا هێرمێنوتيكى ب تايبەت بۆ پرسا ديرۆكێ باشترين دەرازينكە كو مرۆڤە دەربازى ئالێ دى يێ پرسێ بكت، بەرێ وى ددت پرس و پرسيارێن زيندى و چارەنڤيسساز، كو ئەو ب خوە ل چارەنڤيسێ خوە خوەدى دەركەڤت. ماددە هەتا ڕادەيەكى بۆ بەرژەوەندا كەساتى گرينگە ژبەر كو دكارت هندەك پەيوەندييان د ناڤبەرا تاكەكەسێن جڤاكى دە چێبكت و ئەو پەيوەندى گەوهەرێ وان پێك دهينن بەلێ ئەو پەيوەندى ژى ب ئاوايەكى بەرتەنگن. خواندنا ماددى نكارت مرۆڤى بەر ب ئاسۆيێن زانين و ئازادييێ ببت، كو مرۆڤ ب تنێ "بەشەكە Partial " ژ "هەموويێ Global " نەكو "هەموو" ب خوە يە. بەش خوە د هەموويێ دە دبينت، لێ هەموو خوە د بەشى دە نابينت. بەلێ ئەوا كو د ڤان بيست و ئێك سالان دە ڕوودايى، هەموو د ناڤ بەشى دە هاتە بوهژاندن و بوها و باجە ژى ئەو مەملەكەتا ئازاد بوو، ئەوا كو ڕۆژەكى ژ ڕۆژان وێ هەموويێ خەبات بۆ دكر و هەيى و نەيى بگۆرى دكرن. ل دەمێ بوهژاندنا "هەموويێ" ئێدى چو فرێمێن خوەسەر بۆ ناسنامە، كولتوور و ئەپستمۆلۆژييێ نامينن، هەروەسان فينۆمين پەيدا نابن ژبەركو "هەموو" دبت قوربان و دكەڤت، ب تنێ هندەك ناڤ و تەوژم (بەشێن جودا جودا) دمينن ئەو ژى بۆ ڕاگەهاندنا دوماهيكەكا تراژيكۆمێدى. پشتى كو "هەموو" بوويە قوربان، دەستهەلات هەست ب گونەهێ دكت لەورا هەول ددت وێ گونەهێ ب هەر ڕێكەكا هەبت، بغەفرينت. ئێدى يان دەست ب هەڤگەهاندنا بەشان دكت داكو ئێكدوو بگرن و بەرانبەر هەموويێ ڕابوەستن، يان ژى دەست ب ئيغرائێ و گوهۆرينا هندەك ناڤ و مەزهەران دكت بێ كو ئاجێندا يان سياسەتا خوە بگوهۆرت. ئەو ناڤ و گوهۆرينێن مەزهەرى ب ئاوايەكى ژ ئاوايان بسەردەبرنا مللەتى يە، بەلێ ئەو ناڤ و كەسێن موستەفيد ژ وێ گوهۆرينێ هەول ددن - بەروەخت - بەرەڤانييێ ژ وێ دەستهەلاتێ بكن ب خوە هەگەر دژى بوها و پرەنسيپێن وان بت ژبەركو ئەو ژى قەرەبوويا دەمێن بورى دكن و ناخوازن دەستڤالا بمينن. ئەها ل ڤێدەرێ ل شوونا فينۆمينان هندەك مودە پەيدا دبن، ل شوونا بوها و پرەنسيپان درويشم بلند دبن، ل شوونا دەنگێ نەرازيببونێ بێدەنگى دبت سروود. جڤاگ د ناڤ خوە دە دابەش دبت و پتر ژ دەرزەكى دكەڤت ئاڤاهييێ هەموويێ. هينگێ، بێواتە يە هەگەر ئەم پرسيار بكن كانێ چما تاكەكەسێن وى جڤاكى نكارن ببن خوەدى ناسنامەك حەزارى، چما نكارن بەشدارى ژيان و جيهانێ ببن، چما نكارن تەڤ ل پرۆسێسا بەرهەمهينان و ئافراندنێ ببن، چما نكارن هەيكەلێن دامەزراندنێ پەيدا بكن و سيستەمەك ساز ئاڤا بكن؟!
ئێك ژ سەدەمێن هەرى سەرەكە بۆ ڕەوشەكا وەسان هەبوونا وەهمان و نەبوونا ڕاستييان بۆ نموونە: هەبوونا ڕەوشەنبيرييێ وەكو وەهم و نەبوونا وێ وەكو ڕاستى. ڕەوشەنبيرى ب واتەيا ژيان و هەبوونێ، ڕەوشەنبيرييا كو بەردەوامييێ ب كاروان و ڕێبازا مرۆڤاتييێ بدت ب مەرجەكى كو خودانا ئەينى سيمايان و ئەينى ڕوحێ بت يان ژى نابت ڕەوشەنبيرى.
رەوشەنبيرييێ وەک پارادیگمەکا فکری و ئەتیکی ب خوە سينورێن خوە بەزاندنە، هەروەسان ناڤ و بەش ژى دەربازكرنە، ئێدى پرس پرسا هەبوون و نەبوونا وێ يە، پرسا ژيان و مرنا وێ يە د ناڤ مە دە، لەورا ئەو ب خوە دێ شەرێ مان و نەمانا خوە بكت. خەلەتييا هەرى مەزن كو ل باشوور هاتييە كرن، جيهانا ڕەوشەنبيرييێ ژ ئالێ ئەديب و نڤيسكاران ڤە هاتە داگيركرن. لەورا ژى، هەر دەمێ كو تە ڤيا بەحسێ ڕەوشەنبيرييێ بكى، دڤێت تۆ ژ سفێرەک بەرتەنگ (نڤیسکاران) دەست پێ بكى. ئەو ب خوە، مەرج نينە كەسێ ڕەوشەنبير نڤيسكار يان ئەديب بت، بەلێ مەرجە كەسێ نڤيسكار يان ئەديب ڕەوشەنبير بت. مەبەستا من ژ "نڤيسكار / ئەديب" نە هەركەسێ قەلەمى دگرت و كاغەزان ئيستيهلاك دكت، بەلێ مەبەست ئەو كەسێ خوەدان ئەخلاقەك هزرى بت، خودان ئەزموون و بەرهەمدانەكا ئەپستمولوژى بت، كو ب زانين و هەلويستێن خوە هەول بدت بوها و پرەنسيپێن سەرەكە يێن ژيانێ، هەبوونێ و نڤيسكارييێ بپارێزت بێ كو موزايەدێ ل سەر بكت. كەسێ كو، نە دەستهەلات، بەلێ مللەتەك هزرەكى بۆ وى بكت. من ديتييە، بهيستييە و خواندييە كو ڕەوشەنبيرێن نەنڤيسكار هەنە. بەلێ من قەت نەديتييە، نە بهيستييە و نەخواندييە كو نڤيسكارێن نەرەوشەنبير هەنە. ديارە ل كوردستانێ، ب تايبەت ل دەڤەرا مە، ڕەوش ئاوارتە يە! دێ بێژى ئەم ل سەر كەوكەبەك دى دژين و مە چو پەيوەندى ب جيهانێ ڤە نينە.
پارادۆكسەكا مەزنە كو هندەك كەس ژ تەخا ئيليتايێ (نخبە) دكەڤن تێدە دەما دبێژن نابت ئەم ڕەوشەنبيرييا خوە دگەل مللەتێن دى هەڤبەر بكن! بەلێ ئەو كەس نكارن ئێك كيّليكێ ب تنێ ژى بێ زانست و تەكنولوژييا وان مللەتان ئيدارا ژيانا خوە بكن. كەسێ هەرى زانا ژ وان، دەمێ سەرێ وى دئێشت، ل شوونا كو پەراسيتامۆلەكێ بخوت، دهێلت ب هێڤيا خوەدێ ڤە! ب سايا فيلۆسوفى و ڕەوشەنبيرييا وان مللەتان و ئافراندنێن بەردەوام د هەموو بوار و بياڤان دە، ئەم ژيانا خوە يا نها دبن سەرى. ئەم وەكو مرۆڤ قەردارێن يوونانستانا كەڤنارن، هەروەسان قەردارێن ئاورۆپا ڕۆژئاڤا ب تايبەت ژ دەمێ ڕێنسانسێ هەتا نها. ئەم، مافى ددن خوە كەدا وان مللەتان بخون و وى مافى ڕەوا دبينن ژبەركو ئەم خوە وەكو مرۆڤ و تاكەكەسێن جڤاكێ مرۆڤاتييێ دبينن، بەلێ دەما پرس دبت پرسا ڕەوشەنبيرى، نڤيسكارى يان ديمۆكراسى، هينگێ ئەم ل هندەك ئارگومەنتان دگەرن و د تێگەهان دخەبتن، ئەم ناخوازن خوە موقارەنە بكن، واتە ئەم سيفەتا مرۆڤبوونێ و ناسناما خوە وەك ئۆرگان ژ هەمان جڤاكى ژ دەست ددن. كبريائێن مە ناهێلن ئەم خوە ناس بكن، د دلێ خوە دە، ئەم خوە نادن ب چو مللەتان، بەلێ د هندەك بوار و بياڤان دە ئەم ب دەستێ خوە خوە بچووك دكن. دبت ئەڤە پرسەكا پسيكولوژيك بت و پێدڤى ب چارەسەرييێ هەبت. گەلەك سەدەم بۆ ڤێ ڕەوشێ هەنە، بەلێ پرانييا سەدەمان سەبجێكتيڤن، بۆ نموونە: ئاوايێ سەرەدەرى و فامكرنا مە يا ماددى و يا هێرمێنۆتيك بۆ پرسان وەك من بەرى نها ئاماژە بۆ كرى، كێمببونا خواندن و ڕەخنەيێ، لاوازييا پەيوەندييان دگەل هەبوونێ و هەر پێكهاتەك دى د ڤێ گەردوونێ دە و نەبوونا ئينسياتيڤ و قوربانيدانێ و...هتد. ئەم، نە ل گۆر ئەسێنس و ڕاستييا پرسان سەرەدەرييێ دگەل وان دكن، بەلێ ئەم ل گۆر ئاست و ئاوايێ نياسينا مە بۆ وان پرسان سەرەدەرييێ دكن و گەلەكييا جاران ل گۆر ڤيان و شيانێن خوە وان دگوهۆرن و ڤالا دهێلن. واتە، ئەم خوە دكن زەمينە و پيڤان ل دەمەكى كو – گەرەكە – ئەم بەردەوام خوە بگوهۆرن نەمازە ئەم مللەتەك نە بەرهەمهينەرن. هەتا نها هندەك كەس - ب تايبەت نڤيسكار - هزر دكن ڕەوشەنبيرى ئەوە ل سەر كاغەزان و چو پەيوەندى ب ژيانێ و دورهێلى ڤە نينە و وێ هزرێ دناڤ خەلكەك سادە دە بەلاڤە دكن. ژيان و ڕەوشەنبيرييا مللەتێن دى وەك هەردوو ڕەخێن پارەيى نە، تۆ نكارى ژ هەڤدوو جودا بكى، باندۆر و ڕيفلاكسيۆن بەردەوامە. ئەو سەرەدەرييەكا جدى دگەل زمان، فەرهەنگ و كۆنسێپتان دكن، بەلێ ئەم ل گۆر زهنييەتا سەردەستێن خوە، كو ل گۆر پرۆژێن خوە يێن سياسى تێگەهان دگوهۆرن و سەرەدەرييێ دكن. سەردەستێن مە بوونە مامۆستا و پەروەردەگارێن مە، بوونە ئەندازيارێن نەخشەرێيا كارێكتەرا مە، ب ڤى دەستودارى د ئاستێ هەرى بلند دە ئەم دێ بن ميناكەك ژ وان. يا باش ئەوە كو ئەم پێدەچوونەكێ د هلبژراتن و داخوازێن خوە دە بكن. ئاخ، هەوا، ئاڤ، ئەڤين و مرنا مە وەك ئاخ، هەوا، ئاڤ، ئەڤين و مرنا مللەتێن دى يە، ئەم ژى وەكو وان مرۆڤن بەلێ وەكو وان هزرا خوە پراكتيزە ناكن، وەكو وان سەرەدەرييێ دگەل پرسێن خوە ناكن، وەكو وان ئەقلێ خوە، ب تايبەت ئەقلێ ڕەخنەيى بكار ناهينن. مادەم كو ئەو تشتێن مە (ئاخ، هەوا، ئاڤ و...هتد) وەك يێن وانن، نەخوە چما ڕەوشەنبيرييا مە نە وەك يا وان بت؟ ئەز نابێژم بلا د ئەينى ئاستى دە بت، بەلێ مەبەست ئەوە كو ئەينى جدييەت و ڕوحا سەرەدەرييێ بت. چما هندەك كەسێن نڤيسكار دخوازن ڕەوشەنبيرييا مە ژ يا وان جودا بكن؟ ئەو كەسێن نڤيسكار دخوازن ميراتێ ديرۆكى بكن بەهانە، بەلێ ب هزرا من ئەو "عوزرا ژ قەپحەتێ مەزنترە" ژبەركو وان مللەتان ديرۆك نە بتنێ بۆ خوە، بەلێ بۆ تەڤايا مرۆڤاتييێ چێكرن. نڤيسينا ڕۆمانەكا سەركەڤتى، يان هەر تێكستەكا دى يا سەركەڤتى، چو پەيوەندى ب ميراتێ ديرۆكى ڤە نينە، بەلێ پەيوەندى ب ئاستێ ڕەوشەنبيرييا خودانێ وێ ڤە هەيە، پەيوەندى ب ئالاڤ و كارينێن خودانى ڤە هەيە، هەروەسان پەيوەندى ب تەندورستييا وى ژ ئالێ پسيكولوژى ڤە هەيە، كا ئەو چاوان د پرسيارێن سارتەرى دەربارێ نڤيسينێ دگەهت؟! ئەرێ دەرد و تراژيدييا مللەتەكى دبت بەهانە كو مرۆڤ ڕۆمانەكى، چيروكەكى يان هەر تێكستەكا دى خەلەت بنڤيست، دوورى تەكنيك و سترەكتوورا ناسكرى؟ يان، دبت ئارگومەنت كو نڤيسكارەك چل سالان بنڤيست و هێژ چو ژ خالبەندييێ نزانت، يان ڕێنڤيسا وى شاش بت؟ گاڤا كو بەرسڤا خوە دا ژى دێ بێژت خالبەندى نە گرينگە! ئەو نزانت خالبەندى بەرى كو د تێكستێ دە هەبت، د ژيانێ دە هەيە. ژيان و تێكستا كو خالبەندى تێدە نەبت، دێ بێ سيستەم و ڕێكخستن بت، دێ تژى ئانارشيزم و مەترسى بت.
رەوشەنبير يان نڤيسكار ل ناڤ مللەتان خودان ئەتيك و پرەنسيپێن ديارە، كو هەركەس ئاماژێ بۆ دكت، بەلێ هندەك "رەوشەنبير" و نڤيسكارێن كورد دخوازن بێ وان ئەتيك و پرەنسيپان وى ناڤى بدن خوە! ئەو ب خوە، كا چاوان خودێ ل هەر درێ هەيە و ئەينى خودێ يە، كا چاوان ڕۆژ ل هەر درێ هەيە و ئەينى ڕۆژێ يە، ئەها وەسان ڕەوشەنبير و نڤيسكارێ ژى ل هەر درێ دڤێت ئەينى ڕەوشەنبير و نڤيسكارى بت دگەل ڕاچاڤكرنا باكگراوندێ كەساتى و سترەكتوورا جڤاكى و ئاراستێ ديرۆكى، واتە خودان هەمان ئەتيك و پرەنسيپ بت. كا چاوان ئەم دبێژن گەنمێ ئيتالى، يان پەزێ عەرەبى، ئەها وەسان ئەم دكارن بێژن گەنم و پەزێ كوردى ژى، بەلێ ناهێت وێ واتێ كو گەنمێ كوردى بێ گولى بت، يان پەزێ كوردى بێ هرى بت چونكى ل ناڤا هەموو مللەتان گەنمى گولى هەيە و پەزى ژى هرى هەيە، بەلێ هندەك نڤيسكار و ڕەوشەنبير ل نك مە دخوازن بێژن بلا گەنم و پەزێ كوردى بێ گولى و هرى بت. هەروەك ئەو بێژن بلا ڕۆمان يان هەر بەرهەمەكێ دى يێ ئەدەبى يێ كوردى بلا بێ سترەكتوور و تەكنيك بت! نموونەك دى: زێر ل هەموو جيهانێ زێرە بەلێ بوهايێ وى ژ جهەكى بۆ جهەكێ دى جودايە، كەواتە ڕەوشەنبير و نڤيسكار ژى دڤێت ل هەموو جيهانێ ڕەوشەنبير و نڤيسكار بن بەلێ ب ئاستێن جودا. نابت ڕەوشەنبير و نڤيسكارێن مللەتان ئازاد بن بەلێ ڕەوشەنبير و نڤيسكارێن كوردان نەئازاد بن، نابت ئەو زانا و خودان مانتەليتەك ڤەكرى بن، بەلێ يێن كوردان نەزان و خودان مانتەليتەك داخستى بن، نابت ئەو ئينسياتيڤكار (مبادر) و بەرپرسيار بن، بەلێ يێن كوردان وەك نعامێ سەرێ خوە نزم بكن و بێ هەلويست بن، نابت مەرد بن و قوربانييێ بدن، بەلێ يێن كوردان گەندەلكار و ترسونەك بن. پرسيارەك: گەلو چێدبت ئەم هەردووكان وەك ڕەوشەنبير حەساب بكن؟ ڕەوشەنبيرێن هندەك مللەتان بوونە ستێر ل ئاسمانێن مروڤاتييێ، بەلێ ڕەوشەنبيرێن هندەك مللەتێن دى - ئەم ژى تەڤا - فانووسێ هلدگرن ب تنێ دا بەر پێن خوە ببينن!
مللەتێن دى پرسگرێكا ئيديوم و زاراڤان نەماينە ژبەر كو ئەو ب خوە وان ئيديوم و زاراڤان چێدكن، بەلێ هێژ ل نك مە مايە و هەتا ڕادەيەك مەزن ئەم جوداهييا دناڤبەرا هندەك ئيديومان دە نزانن. گاڤا مە گۆت ڕەوشەنبير هينگێ نڤيسكار ژ خەوا گران هشيار دبن، گاڤا مە گوت هونەرمەند هينگێ دەنگبێژ دقيرينن، گاڤا مە گوت سياسەتمەدار هينگێ خودانێ تفەنگێ ئەقسامى دكێشت و...هتد! ئەڤە كونترادكسيۆنەك هيستريايى يە د پرسا ئيديومان دە. بەرى پێنج سالان و ل سەر داخوازا ئێكەتييا نڤيسەرێن كورد تايێ دهۆكێ، من سەمينارەك دەربارێ ڕەوشەنبيرييا كوردى و پرسگرێكێن "رەوشەنبير" ێ كورد پێشكێش كر. من دگەل خوە دگۆت، سەمينارا من نە پرسەكا نوو يە، هەلبەت پرانييا برادەرێن نڤيسكار تێدگەهن، لەورا ئەز ژ تەيور و پرسێن بەديهى دەرباز بووم، بەر ب هندەك پرسێن ڕەخنەيى دەربارێ ئەسێنسا ڕەوشەنبيرييێ چووم، بەلێ هێژ ڕەياكسونا هندەك نڤيسكاران ل بيرا منە دەمێ كو بەرەڤانى ژ "رەوشەنبيرى" يا خوە كرين! نڤيسكارەكى - كو مەفروزە ڕەوشەنبير بت - گوت: "هەگەر من بيست و چار پەرتووك هەبن و ئەز نە ڕەوشەنبير بم، پا كى ڕەوشەنبيرە؟" نڤيسكارە هەڤبيرێ وى ژى گۆت: "من ژى نووزدە پەرتووكێن چاپكرى هەنە و هندى وان ئامادە ژبۆ چاپێ هەنە، پا چاوا ئەز نە ڕەوشەنبيرم؟" ل دەستپێكێ ئەو ئاخاڤتن بۆ من سەير بوون، جهێ داخێ بوون، من هزر دكر كو ئەو جوداهييێ د ناڤبەرا ئيديومان دە دزانن، بەلێ هەر هينگێ وان ب خوە سەلماند كو زانين ئێكە و ئيديعاكرن ب زانينێ ئێكە دى يە، پشتى من زانى كو ب درێژييا وان سالان ئەوان چو كەد و مفا د بوارێ ڕەوشەنبيرى و ئەپستمۆلوژى دە پێشكێشنەكرنە، ئێدى هەر ئاخاڤتنەكا ئەو بكن نۆرمالە. ئەو مەجبوورن بەرەڤانييێ ژ خلماشبوونا خوە بكن دا كو وێ كورسييا ب ناڤێ ڕەوشەنبيرييێ تاپۆ كرين ژ دەست نەدن. من بەحسێ ڕەوشەنبيرێ گرامشى نەكربوو، كانێ ڕەوشەنبيرێ مە ڕەوشەنبيرەك تەقليدى يە، يان ژى ڕەوشەنبيرەك ئۆرگانە، بەلێ ديارە كو گەلەك نڤيسكاران دخوازت خوە ل گۆر پێرسپەكتيڤى ببينن ، ديار بوو كو وان ئاگەهـژ ڕەوشەنبيرێ بلند و سەردەم نەبوو. ئەڤ تەڤلهەڤى يان تێكهەلكرنە د ئيديومان دە ژ كووڤە دهێت؟ نڤيسكارێ هێژا "عيسا تاهر" ناڤێ وێ فينۆمينێ دكت "وەهم" و سەدەمێن وێ وەهمێ ب ئاستێ نەزانينێ / خلماشبوونێ ڤە گرێددت. ب هزرا من وەهم ئانكو خوە نەناسين، ئانكو هەبوونا كومپلێكسەك پسيكولوژى ل نك خودانێ وێ وەهمێ. فرۆيد دبێژت: "هەبوونا كومپلێكسێ ل نك هەركەسێ ژمە نە پرۆبلێمە، بەلێ ئينكاركرنا هەبوونا وێ ب خوە پرۆبلێمە"[6]. ل ڤێ دەرێ پرۆبلێما نڤيسكارييا كوردى دبت دووجاركى! جارەكێ هەبوونا وەهمێ و پشتگوهخستنا وێ هەتا كو دبيتە نەساخى، جارا دى ژى ئينكارا هەبوونا وێ. پرسيارەك ڕێكێ ل مە دگرت بەرى كو بەردەوام ببن: دگەل هەبوونا وان پرۆبلێمان، گەلو مومكينە ڕەوشەنبيرييەك ئازاد، سەربخوە و بهێز پەيدا ببت؟ ڕەوشەنبيرى جيهانەكە تايبەتە، نە ڤەدەرە و نە ئاوارتە يە، بەلێ زيندى يە، پرۆسێسەكا پرۆدەكتيڤە هەرگيز ب دوماهيك ناهێت. ئاستێ وێ ب ئاستێ ژيان و هەبوونێ ڤە، ب پراكتيزا ئەقل و زهنييەتا مرۆڤان و پرۆگرێسا جڤاكان ڤە گرێدايى يە. ئەز ناخوازم خوەرستەيەك يۆتوپيايى ل سەر ڕەوشەنبيرييێ بدم دا كو كەسێن نڤيسكار دلێ خوە نەهێلن و ئەز پێناسێن ناڤدار ل سەر وان پراكتيزە ناكم هەروەك پێناسا سارتەرى دەمێ دبێژت: "رەوشەنبير ئەوە كو مايێ خوە د هەر تشتى دە بكت" يان ژى دەمێ دبێژت: "رەوشەنبير بەرپرسيارە ژ گريانا زارۆكەكى ل دوماهيكا دونيايێ" هەروەسان پێناسا چ. ڕايت ميلز دەمێ دبێژت: "ئەو ڕەوشەنبيرێ وەك هزر و ڕامان خوە ب قيمەتا ڕاستى و حەقييێ ڤە گرێنەدت، ئەو ناگەهت ئاستێ بەرپرسيارييا ئەزموونێ" لێ ئەم دێ هندەك پرسيارێن ب سانەهى دەربارێ ڕەوشەنبيرييا كوردى ئاراستە بكن، دەليڤە يە كو خواندەڤانێ مەقام بلند د بەرسڤدانا وان دە بەشدار بت: هەتا كيژان ڕادێ ڕەوشەنبيرييا كوردستانى مايێ خوە د دوزا چارەنڤيسا كوردستانى دە دكت؟ هەتا كيژان ڕادێ مايێ خوە د پرسێن جڤاكا كوردى دە دكت؟ هەتا چ ڕادە ئاگەهـژ ڤان پرس و بابەتان هەيە: پرسا مافێ مرۆڤى، پرسا ديموكراسى و دادوەرييا جڤاكى، پرسا دەستهەلات و ئەپۆزسيونێ؟ پرسا سيستەمێ حوكومرانييێ ل كوردستانى؟ پرسا كێمنەتەوە و ئاينان و ئاستێ پێكڤەژيانى؟ پرسا جێندەرى؟ پرسا پەروەدرێ و زانينێ؟ پرسێن ديروك و جوگرافييا كوردستانێ و ململانا دژوار دگەل سەردەستان؟ پرسا گوهۆرينێن هەرێمى و پرۆژێ ڕۆژهەلاتا ناڤەراستێ؟ پرسا سياسى و ئابۆرى؟ پرسا بودجە و دەستوورى؟ پرسا ڤەگرتنا ئافاتان وەك گەندەلى، براكوژى، هەولدانا ئاليێن سياسى بۆ شكاندنا هەڤدوو؟ پرسا جڤاكا مەدەنى و...هتد؟! هەگەر ڕەوشەنبيرييا دەڤەرێ و كەسێن ڕەوشەنبير خەمێ ژ وان هەمى پرسياران نەخون، نەخوە خەمێ ژ چى بخون؟!
گەلۆ ما بەرئاقلە ڕەوشا كورد و كوردستانێ يا نها جهێ ترس و ساوێ بت و ڕەوشەنبيرييا مە خوەگرتييا تێكستا ئەدەبى بت؟ هندى هند سازى و دەزگەهـهەنە، مەجبورن ليستا چالاكيێن خوە يێن هەيڤانە پر بكن، لەورا ژى هەرتشت بوويە چالاكى و داگرتنا ڤالاهييێ تەنانەت پرسێن جدى و چارەنڤيسساز ژى. ڕەوشەنبيرى نە هەژمارە، نە فەرمانبەرى يە، نە پالەيى و كەدكارى يە، نە پێستركەكە هەتا كو هندەك كەس پێ بگەهن مەرەمێن خوە يێن كەساتى و قەرەبوويا ڕەوشا خوە يا ئابۆرى يان دەروونى بكن، بەلێ ڕەوشەنبيرى بەشەكە ژ ناسناما مرۆڤى و حەزارەت و جڤاكا مەدەنى. بەرى هەيامەكى نڤيسكارەكى د جڤاتەكى دە گۆت: "رەوشا مە كوردان كامباخە و چارەسەرييا وێ پێدڤى ب قوربانيدانێ هەيە ب تايبەت ژ ئالێ نڤيسەر و ڕەوشەنبيران بەلێ كا ئەو كەسێ قوربانييێ بدت؟" ئاخاڤتنا وى بۆ من نە سەير بوو بەلێ ئيهانەتەكا مەزن بوو د دەرهەقێ وى ب خوە دە ژبەركو ئەو خوە وەكو نڤيسكار و ڕەوشەنبير حەساب دكت! پرسيارەك بۆ خواندەڤانێ هێژا: تۆ بێژى كەسێن وەسان نورمال بن؟ ئەو و هندەك كەسێن ژ توخمێ وى هزر دكن كو مللەت خشيمە، نەزانە و تشتەكى تێناگەهت! واتە، ڕێزێ ل وى مللەتى ناگرت و ل گۆر زانينا خوە سەرەدەرييێ دگەل دكت، نەكو ل گۆر ياسا و زاگۆنێن ئەخلاقى و ئەپستمى. د ڤان بيست و ئێك سالان دە، ئەرێ ژ بلى دەستهەلاتا كوردى كى بەرپرسيارە ژ چێكرنا وان جۆرە نڤيسكارێن پارسەك (متسول) و دناڤ خوە دە شكەستى؟ کو ب شێزۆفرێنیایێ نەساخە، ل سەر کاغەزان کەسەکی سیکۆلارە، سڤیلە، وێرەک و دیمۆکراسی یە، بەلێ د دۆرهێلی دە کەسەکی پاشڤەروو یە، پۆلیسە، ترسۆنەک، دووڤلانک و بێ کارێکتەرە. ب تنێ هەتا كو مرۆڤ مرۆڤ بت دڤێت بێ هەلويست نەبت، بێ قوربانيدان نەبت، نەزان نەبت، نەخوە هەگەر ئەو مرۆڤە نڤيسكار يان ڕەوشەنبير بت دڤێت چاوا بت؟! ئەڤە وێ وەهما هەڤالێ نڤيسكار عيسا تاهرى ئاماژە بۆ كرى، دسەلمينت، كو نە ب تنێ هەيە بەلێ بوويە ناسنامە و بنيات بۆ كارێكتەرا هندەك نڤيسكاران / ڕەوشەنبيران و سەدەمێن وێ وەك كو من بەرى نها گۆتى ب هەبوونا كۆمپلێكسان و ئينكاركرنا وان كۆمپلێكسان ڤە گرێدايى يە.
سێمێل 17 - 10 - 2012
[1]محاورة تياتيتوس لأفلاطون عن العلم ، ترجمة: أميرة حلمي مطر، دار غريب للطباعة والنشر والتوزيع، القاهرة 2000، صفحة 41.
[2]محاورة فايدروس لأفلاطون عن الجمال ، ترجمة: أميرة حلمي مطر، دار غريب للطباعة والنشر والتوزيع، القاهرة 2000، صفحة 61.
[3] که‌رێ بۆريداني (Ane De Buridan) : که‌رێ برسي دانان قامه‌کێ و ئاڤ و کا دانان قاما دي يا ڕووبارى و گۆتنه که‌ري هه‌رێ، به‌له‌نگازى ل ئاڤێ دا، به‌لێ خه‌ندقى.
[4] أمام عبالفتاح أمام " الأخلاق والسياسة" المجلس الأعلي للثقافة في مصر 2001، ص16.
[5] أمام عبالفتاح أمام. ئه‌ينى ژيده‌رێ به‌رێ، ڕ 27.
*پرۆسێسا سه‌رژنوو ئاڤاکرنا ئێکه‌تييا سۆڤێتستانا به‌رێ ب ڕايه‌دارييا ميخائێل غۆرباچۆڤ کو هه‌موو ئالێن ژيانێ ڤه‌گرت، واته هزر و سياسه‌ته‌ک نوو د ده‌رحه‌ق ژيانێ و دۆرهێلي ده بکاربهينن.
[6] عبدالعزیز جادو "العقل منبع الحکمة" دار الفکر العربي، الطبعة الاولی 1978 الاسکندریة، ص14.
