|
به‌ری نها د گۆتارا " پرسگرێکێن ره‌وشه‌نبیرێ کورد" ده، من پرسیاره‌ک ڕه‌وا ئازراند، ئه‌و ژی ئه‌ڤه بوو: هه‌گه‌ر ئه‌ڤ کیانێ سه‌ربخوه "باشوورێ کوردستانێ" که‌دا سێ ئالییێن تایبه‌ت "خوینا شه‌هیدان، سیاسه‌تمدارێ کورد و پرۆژه‌یێ رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راستێ یێ ده‌مۆکراسی" بت، نه‌خوه کانی که‌دا ره‌وشه‌نبیرێن کورد؟!
- ئه‌ز ناخوازم ل سه‌ر ره‌وشا ره‌وشه‌نبیرێن کورد ب تایبه‌تی، یان ژی ل سه‌ر ره‌وشا نه‌ته‌وه‌یا کورد ب ته‌ڤایی رابوه‌ستم، چونکی بابه‌تێ من نه ئه‌وه، به‌لێ په‌یڤین یان نڤیسین ده‌ربارێ زمانێ کوردی د ئه‌ڤێ قووناغێ ده، بێحه‌مد مه به‌ر ب وان پرسێن زندی و چاره‌نڤیسی دبت چونکی ب ئاوایه‌کێ ژ ئاوایان، ره‌وش و ئاستێ زمانی ب نه‌ته‌وه و ره‌وشه‌نبیرییێ ڤه په‌یوه‌ندیداره.
- ژ که‌سه‌کێ ناهێته ڤه‌شارتن، کو ئه‌ڤ قووناغه قووناغه‌که هه‌ستداره؛ به‌ر ب گوهۆرین و وه‌راره، نه ب تنێ دیمۆگرافییا ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتێ، به‌لێ دیمۆگرافییا جیهانێ ته‌ڤ به‌ر ب گوهۆرینه. پرۆژه‌یێن مه‌زن هه‌تا راده‌یه‌کێ ئه‌ڤێ پرسپه‌کتیڤێ دسه‌لمینن و پرۆژه‌یێن وه‌سا مه‌زن، هه‌لبه‌ت، پێدڤی ب گه‌له‌ک ئاجنده و پلانێن ستراتیژی هه‌یه، پێدڤی ب هنده‌ک ئالاڤێن نوو یێن سه‌ره‌ده‌رییێ و ئاوایێن نوو یێن چاره‌سه‌رییێ ل گه‌ل پرس و پرسگرێکان، هه‌یه.
- زمان نه ب تنێ خانییێ بوونه‌وه‌رییێ یه هه‌روه‌ک مارتین هایدیگه‌ر دبێژت، به‌لێ ئه‌و ب خوه بونه‌وه‌ره و باندۆره‌ک راسته‌راست ل سه‌ر بوونه‌وه‌رییێ هه‌یه. ئه‌ز باوه‌ر دکم کو نه‌بوونا زمانه‌کێ کوردی یێ لهه‌ڤهاتی"ستاندارت" ئێکه ژ سه‌ده‌مێن نه‌بوونا ئێکه‌تی و ئێکگرتنا کوردان، ب واته‌یه‌ک دی: سه‌ده‌مه‌که ژ سه‌ده‌مێن بێتفاقی و ڤه‌قه‌تاندنا کوردان ژ هه‌ڤدو.
- لێ ئانها، ئارمانج نه ئه‌وه کو کورد پتر بێتفاق بن، یان ژ هه‌ڤدو بڤه‌قه‌تن، به‌لێ ئارمانج ئه‌وه کو ژ هه‌ڤدو نیزیک ببن و ئێکه‌تییه‌کێ دابمه‌زرینن چونکی خلاسییا کوردان د تفاقی و ئیکه‌تییێ ده یه هه‌روه‌ک خانی د مه‌م و زینێ ده دبێژت. به‌لێ تفاقی و ئێکه‌تی ژی ژ رێزگرتن و پارازتنێ په‌یدا دبن و که‌سێ کو خوه وه‌ک ره‌وشه‌نبیر، زمانزان یان ئه‌نتلکتوێل ل قه‌له‌م بدت، پێدڤی یه وێ چه‌ندی ژ بیر نه‌کت و به‌رده‌وام کار بۆ بکت هه‌تا کو بکارت ب وی رۆلی به‌شدارییێ د په‌یداکرنا به‌رهه‌مدانه‌که ئه‌پستمۆلۆژی ده په‌یدا بکت و په‌یداکرنا به‌رهه‌مدانا ئه‌پستمۆلۆژی ب سه‌رێ خوه گرۆڤه بۆ سازییا هه‌ولدانێن پاک و راسته‌قینه.
- دیاره کو پرسا زمان و زاراڤێن کوردی بوویه پرسگرێک و هێژ ل به‌ندا چاره‌سه‌رییێ یه. به‌لێ چاره‌سه‌ری ژی، وه‌ک کو من ل سه‌ری گۆتی؛ هنده‌ک شیوه‌یێن کێس یێن سه‌ره‌ده‌رییێ و ئالاڤێن نوی یێن جاره‌سه‌رییێ دخوازت.
-
- پرسیارا ئێکێ: ئه‌رێ، شێوه‌یێن سه‌ره‌ده‌ری و ئالاڤێن جاره‌سه‌رییا هنده‌ک نڤیسکارێن کورد ل باشوورێ کوردستانێ – کرمانجیئاخێڤێن ژێرین، شیوه و ئالاڤێن ساز و دورستن؟ هه‌گه‌ر دورست بن، نه‌خوه چما کورد ل گۆر کار ناکن؟ و هه‌گه‌ر دورست نه‌بن، نه‌خوه چما کورد هه‌ول نادن به‌رسڤا وان و هه‌ڤبیرێن وان بدن و ل هنده‌ک شێوه و ئالاڤێن دی، نوی بگه‌رن؟
-
- زمان نه ب تنێ ئالاڤێ گه‌هاندن و ئاخاڤتنێ یه، به‌لێ زمان سیسته‌مه. لێ وه‌سا دیاره کو ئه‌و نڤیسکار زمانی ب تنێ وه‌کو ئاخاڤتن و ئالاڤ وه‌ردگرن. هه‌گه‌ر زمان ب تنێ بۆ ئاخاڤتن و گه‌هاندنێ بت، که‌س ژ کوردان نه‌مایه کو زمانی بۆ ئاخاڤتن و گه‌هاندنێ ب کار نه‌هینت. ژ خوه هه‌گه‌ر ئه‌و بێژن نه‌خێر، نه ب تنێ ژ بۆ ئاخاڤتن و گه‌هاندنێ یه، به‌لێ راسته سیسته‌مه و ...هتد، هنده‌ک پرسیارێن دی یێن ساده و ڕه‌وا هه‌نه وه‌ک:
- پرسیارا دویێ: چما هه‌تا نۆکه هوین ب ئاوایه‌کێ بسپۆری و سازکاریانه ل سه‌ر راناوه‌ستن؟!
- پرسیارا سییێ: چما کێماسییێن زمان و زاراڤان سه‌رراست ناکن، کو ژ گرامه‌رێ ده‌ست پێ بکن و ل گه‌ل ده‌می بارێ گران سڤک بکن؟
- پرسیارا چارێ: چما دخوازن تشتێن مه‌زن" ئه‌ڤی کیانێ ئازاد و سه‌ربخوه" بگۆری هنده‌ک تشتێن بچویک بکن؟
- پرسیارا پێنجێ: چما هوین ناهێن و ب ئاوایه‌ک بسپۆری و زانستی، ل سه‌ر پرسا زمانی بئاخڤن و بنڤیسن؟
- پرسیارا شه‌شێ: ئایا وه هنده‌ک پرسپه‌کتیڤ و ئالته‌رناتیڤێن خوه یێن تایبه‌ت ل گۆر بوها و پره‌نسیپێن کوردبوونێ بۆ کێماسییان هه‌نه هه‌تا کو هوین پێشکێش بکن؟
- پرسیارا هه‌فتێ: چما ب تنێ هوین په‌یامه‌که خوه‌دوباره‌کری رادگه‌هینن و ب هنده‌ک رامانێن شیفره‌کری پێشکێشی هنده‌ک که‌س و بزاڤێن بیانی دکن؟ ما زمانێ گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یێ یه یان زمانێ هنده‌ک که‌س و بزاڤێن بیانی و تایبه‌ته؟
- پرسیارا هه‌شتێ: ژ بۆ چی و ژ به‌ر چی وه دڤێت کو سیاسه‌تمه‌دارێ کورد خوه ب پرسێن چاند، ئه‌ده‌بیات و کولتووری ڤه مژوول بکن؟
- پرسیارا نه‌هێ: ئه‌رێ هوین دزانت کو هه‌گه‌ر سیاسه‌تمه‌داری به‌شداری کر وی چاخی دێ هه‌ستداری و بێتفاقی په‌یدا بت و ل دوماهییێ براکوژی دێ بیته خه‌لات؟
- پرسیارا ده‌هێ: ئه‌رێ ما که‌نگی و ل کیژان وه‌لاتان چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکێن زمانی بوویه ئه‌رکێ سیاسه‌تمه‌داران؟!
- ئه‌ڤه له‌یزتوکه‌که ترسداره به‌لێ دیاره کو سیاسه‌تمه‌دارێن کورد ب تایبه‌ت سه‌رکرده‌یان های ژ خوه هه‌نه و دزانن کا "ئاڤ د بن چ ره دچت" له‌ورا ژی مایێ خوه د پرسا زمان و زاراڤان ده ناکن.
- پرسیارا یانزدێ: هنگۆ دخوازن ته‌ڤگێر و پرۆسه‌سا زمان و زاراڤێن کوردی پێش بئێخن یان هاتنه خه‌به‌ر و جڤینان ئاراسته‌ی سه‌مبۆلێن نڤیس و رۆژنامه‌گه‌رییا کوردی بکن؟
- پرسیارا دوانزدێ: ما هوین نکارن نێرین و پرسپه‌کتیڤێن خوه پێشکێش بکن بێ کو هه‌ستێ که‌سه‌کێ بریندار بکن یان زمانێ خوه بله‌وتینن؟
-
- هوین دزانت کو کورد چی یه، چ ب چاڤێ سه‌رێ خوه دیتیه، کی هه‌ڤاله و کی نه‌یاره. هوین دزانن ژی کا کوردستان چی یه و ژ کێ و چێ پێک دهێت، دزانن ژی کو د کوردستانێ ده جار زاراڤێن سه‌ره‌کی هه‌نه:
- 1. کرمانجی : بۆتانی، به‌هدینی، هه‌کاری، رۆژئاڤایی و...هتد.
- 2. سۆرانی : سلێمانی، ئه‌رده‌لانی، گه‌رماینی، موکری و...هتد.
- 3. گۆرانی : زازاکی، هه‌ورامی و ...هتد.
- 4. لۆرانی : فه‌یلی و که‌لهوری و ... هتد.
- هه‌روه‌سا دزانن ژی کو ب ده‌هان زاراڤێن نه‌سه‌ره‌کی هه‌نه، بۆ نموونه: به‌هدینی، فه‌یلی، هه‌ورامی، گه‌رمیانی، موکری ، زازاکی و ...هتد.
- هه‌ر زاراڤه‌ک نه‌سه‌ره‌کی ئانکۆ ناڤخوه‌یی، دبت کو سه‌ر ب زاراڤه‌ک سه‌ره‌کی بت هه‌روه‌ک من ل ژۆر دیار کری. به‌لێ خویا یه کو ئه‌و حه‌ز دکن ته‌ڤێ مانده‌ل بکن، کێم ببینن، ب خنزی و کاله‌ڤاژی سه‌ره‌ده‌رییێ ل گه‌ل بکن. ل گۆر ئیدۆلۆژییه‌که ڤه‌گوهازتی "نه کورده‌واری" کار بکن بێ کو چاره‌نڤیسێ کوردان – ب کێمی ل ڤێ قووناغێ- ل به‌ر چاڤ وه‌ربگرن.
-
- پرسیارا سێزده‌هێ: ئه‌رێ هوین زمانزانن؟ ئانکو بسپۆرن د بارێ زمانی ده؟
- هه‌گه‌ر هوین بسپۆر و زمانزان بن، چما جاره‌کێ ب تنێ ژی به‌حسێ زمانێ " وه‌کو سیسته‌م" ناکن؟
- ل هه‌ر چار کنارێن دونیایێ، نابت که‌سێ نه‌بسپۆر به‌حسا کاره‌کێ بسپۆرانه بکت. ل هه‌ر جهه‌کێ هه‌بت، ده‌مێ کو زمانزانه‌ک دخوازت کار بکت، ژ بنه‌مایێن زمانی ده‌ست پێ دکت، ئه‌و ژی:
- 1. فۆنۆلۆژی – فۆنه‌تیک "ده‌نگسازی".
- 2. مۆرفۆلۆژی " ئاوایێ په‌یڤین و ڤه‌گۆتنێ.
- 3. ته‌رمینۆلۆژی " په‌یڤسازی"
- 4. سینتاکس "هه‌ڤۆکسازی".
-
- پرسیارا چارده‌هێ: مخابن کو هوین سینۆرێن ئه‌خلاقێ کورده‌واری و مرۆڤاهییێ دبه‌زینن و سخێفان دبێژن مالباتا به‌درخانییان، ئه‌رێ ل جهێ سخێفان هه‌گه‌ر وه کار د ته‌رمینۆلۆژیێ ده کربا باشتر نه‌دبوو؟ ببۆرن گه‌لی نڤیسکاران، به‌لێ دیاره کو به‌رسڤا راست ل سه‌ر نیاز و ڤیانێن وه دمینت و کریارێن وه گومانێ ل نک من چێدکن: ئه‌ز گومان دکم کو نیاز و ڤیانا وه زمان و ئافراندن بن.
-
- دیاره کو زمانێ کوردی زمانه‌ک ساز و زندی یه، نه زمانه‌ک چینی یان سامی یه، به‌لێ زمانه‌ک هیندوئه‌ورۆپی یه و هه‌تا نها خوه رادگرت و د‌پارێزت. زمان نه ب تنێ ئاخاڤتن و ئالاڤه، به‌لێ تێکلی ب ناسنامه، بوونه‌وه‌ری و دیمۆگرافییێ ژی ڤه هه‌یه. ئه‌ڤجار دیاره کو ئه‌و دخوازن ناسنامه، بوونه‌وه‌ری و دیمۆگرافییێ ته‌ڤان بگوهۆرن.
- جارێ ئاوایێ خوه‌ده‌ربڕین و خوه‌پێشکێشکرنا وه ب خوه جهێ پرسیار و گومانێ – گومان ب رامانا نه‌رێنی - یه. چونکی ئه‌و به‌حسا زمانی دکن ل ده‌مه‌کێ کو ئه‌و ب خوه وی زمانی بریندار دکن: په‌یڤێن هه‌ری کرێت د ده‌رحه‌ق مالباتا به‌درخانییان ده ب کار دهینن. گه‌له‌ک مخابن کو هنده‌ک که‌س ب ناڤێ نڤیسکارییێ ئه‌وان گۆتنان د ده‌رحه‌ق مالباتا به‌درخانینا ده بێژن و بێ لیپرسین بمینن، ئه‌ڤه زیان و کێماسی یه بۆ یاسایا هه‌رێمێ ب کێمێ یاسایا ئه‌خلاقی.
- ل جهه‌ک ئه‌و هه‌ول ددن بازرگانییا خوه به‌رفره‌هتر لێ بکن ده‌مێ کو ب ئاوایه‌ک دیماغۆژی به‌حسا سه‌مبۆلێن نه‌ته‌وه‌یا کورد دکت و موزایه‌دێ ل سه‌ر دیرۆکا وان دکن، دخوازن نانێ خوه ب ئاڤکا هنده‌کان بخون. ببۆرن، به‌لێ که‌سێن وه‌ک وه نکارن پرسگرێکێن نه‌ته‌وه‌یان چاره‌سه‌ر بکن به‌لێ دخوازن ئیدۆلۆژی، په‌روه‌رده و کولتووره‌ک بیانی ده‌ربازی جڤاکێ کورد بکن.
- ل دوماهییێ ئه‌ز دخوازم بێژم، کو پرسگرێکا زمانێ کوردی ئێکه ژ گه‌له‌ک پرسگرێکێن گران و هه‌ژی راوه‌ستیان، ئێکه ژ ده‌ردێن کو ئه‌م ژ به‌ر دژه‌نن، ئێکه ژ بارێن گران ل سه‌ر ملێن مه ته‌ڤان، ئێکه ژ قه‌بخوازییێن کو ئه‌م ب هه‌موو زاراڤێن خوه ڤه تووش دبن. زمانێ مه پارچه‌یه‌که ژ تراژیدییا مه یا که‌ڤنار. تراژدیدیا مه مه‌زنه ب قاسی خه‌ونا ئازادی و سه‌رخوه‌بوونێ. هه‌گه‌ر که‌سێن وه‌ک وه نکارن ده‌ربڕینێ ژ ئه‌ڤێ تراژیدی، خه‌ونا ئازادی و سه‌رخوه‌بوونێ بکن، تکایه پیس ژی نه‌کن.
|
