ده‌ستهه‌لاتێن کوردی و بریارێن سه‌رنه‌گر
22/03/2011 02:46
ده‌ستهه‌لاتێن کوردی و بریارێن سه‌رنه‌گ
به‌شێ ئێکێ: ده‌ربارێ بریارا وه‌زیرێ ئه‌وقافا حوکوومه‌تا کوردستانێ و گۆتارێن مه‌لایان ل 25-08-2008
" شێخ مه‌حه‌مه‌د شاکه‌لی وه‌زیرێ ئه‌وقاف و کاروبارێن دینی د کۆمبوونه‌کێ دا دگه‌ل هه‌موو رێڤه‌به‌رێن ئه‌وقافێ ل کوردستانێ، بریاردا کو دڤێت هه‌موو خوتبه‌خوینێن کوردستانێ ناڤه‌رۆکا گۆتارا رۆژێن ئه‌ینیێ بگوهۆرن. وه‌زیرێ ئه‌وقافێ گۆت: وه‌زاره‌تا ئه‌وقافێ رێکێ نادت کو خه‌لکه‌ک ل سه‌ر مووچه‌یێ حوکوومه‌تێ بژیت و هێرشان ژی بکه‌ته سه‌ر ئه‌زموونا کورستانێ...". حه‌فتێنامه‌یا ئه‌ڤر هژمار 253 ل 27-08-2008.
پێشه‌کی:
ل هه‌ر وه‌لاتێ کو په‌رله‌مانتۆیه‌ک هه‌بت، ل گۆر ده‌م و گوهۆرینان بنه‌ما دهێنه چێکرن و پاشی ئه‌و بنه‌ما دهێنه خواندن و ئانالیزکرن ئه‌ڤجار دبن بریار. بۆ نموونه: ڤان رۆژان ل هۆله‌ندا، سه‌را دیمه‌نکێ ڤێدیۆیێ کو ل پارکه‌کێ گشتی زارۆکه‌ک هه‌فت سالی کولمه‌کێ ل زه‌لامه‌کێ ددت، په‌رله‌مانتۆیێ هۆله‌ندا جڤینه‌ک ئاوارته گرێدا دا کو سه‌ده‌مێن توندییا ره‌فتارێن زارۆکان بزانن.
دیاره کو پرسێن بچووک دکارن تشتێن مه‌زن پێک بهینن. راسته کوردستان نه هۆله‌ندا یه، به‌لێ په‌رله‌مانتۆ هه‌ر په‌رله‌مانتۆ یه ل کووڤه بت. بێ جڤینێن په‌رله‌مانتۆیی، چو وه‌زیر یان به‌رپرس نکارن بریاران ژ نک خوه بدن. به‌لێ ل کوردستانێ گه‌له‌ک که‌س دکارن بریاران ژ نک خوه بدن بێ کو هزر و حه‌سابێ بۆ په‌رله‌مانتۆیی بکن. ب هزرا من راسته‌قینی د کار و فانکسیۆنێ ده یه، نه‌کو د فۆرم و ئاڤاهی ده. ئه‌ڤجار، دیاره کو په‌رله‌مانتۆیێ کوردستانێ تنێ ب ( ئیعاز) کار دکت و هه‌گه‌ر هات و کاره‌ک دی کر، شوونا کل بکت مخابن دێ کۆره کت بۆ نموونه یاسایا رۆژنامه‌گه‌ریێ ل ڤێ دوماهییێ!
چما په‌رله‌مانتۆیێ کوردستانی پرسێن ساز و گرنگ مانده‌ل دکت و بریاران بۆ وه‌زیر و به‌رپرسان دهێلت؟ ما کیژان جهێ بریاردانێ نه گه‌لۆ؟ ده‌مێ کو وه‌زیره‌ک بریاره‌کێ ددت، ئه‌و ب ئاوایه‌کێ ژ ئاوایان زیده‌گاڤی یه ل سه‌ر په‌رله‌مانتۆیی و هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌کا دی. دیاره کو بریار و گۆتنێن وه‌زیرێ ئه‌وقافێ پێدڤی ب راڤه‌که‌رنێ هه‌نه. راڤه‌کرن و به‌رێخوه‌دان ژ ره‌هه‌ندێن جودا جودا ژبه‌ر کو گه‌له‌ک چق و تاک ژ بریار و گۆتنێن وی دچن. ئه‌رێ بۆچی ل سالا 2008 ێ ژنوو ئه‌و بریار بهێته دان؟ بنه‌مایێن وێ بریارێ چ بوون چونکی ل دونیایێ هه‌موویێ بریار بێ بنه‌ما نینن؟ ئه‌رێ مه‌به‌ست ئه‌وه کو مه‌لا گۆتارێن خوه نوو بکن، یان مه‌به‌ست ئه‌وه هێرشان نه‌بن سه‌ر ئه‌زموونا کوردستانێ هه‌روه‌ک وه‌زیر دبێژت؟ ئاخر دوو تشتێن ژ هه‌ڤدوو جودا نه. پشتی هینگێ، نووکرن ب کیژان رامانێ گه‌لۆ؟ و گه‌له‌ک پرسیارێن دی وه‌ک: ئه‌رێ که‌نگی ده‌ستهه‌لاتا کوردی باوه‌ری ب گوهۆرینێ هه‌یه هه‌تا کو ژ خه‌لکه‌ک دی بخوازت خوه بگوهۆرت؟ ئه‌رێ کیژان وه‌زیرێ کورد کار بۆ گوهۆرینێ کرییه هه‌تا کو ژ مه‌لایه‌کێ بخوازت یان ئه‌مری لێ بکت کو گۆتارا خوه بگوهۆرت؟ ئه‌رێ ده‌ستهه‌لاتا کوردی ب خوه هه‌ولدایه خوه بگوهۆرت یان ب کێمی ئنیه‌تا گوهۆرینێ هه‌یه؟
که‌س نکارت که‌سه‌ک دی بگوهۆرت، به‌لێ هه‌رکه‌س دکارت خوه بگوهۆرت. هه‌گه‌ر تۆ بخوازی مرۆڤه‌کێ بگوهۆری، گه‌ره‌که تۆ ره‌وشا وی بگوهۆری، پاشی ئه‌و ب خوه دێ خوه گوهۆرت. به‌لێ گوهۆرین ب خوه چ یه؟ که‌نگی و چاوان و ل کووڤه په‌یدا دبت؟ ئه‌رێ بریاره‌که (کن فیکون) ه، یان ژی پرۆسه‌س و سه‌یرۆره‌ته؟ ئه‌رێ گوهۆرین فه‌لسه‌فه یه، یان دیارده و کولتووره؟ ئه‌رێ ته‌وقیتا ڤێ بریارێ چ رادگه‌هینت؟ وه‌زیرێ ئه‌وقافێ ل کووڤه بوو ئه‌ڤه سه‌رێ هه‌ڤده‌هـ سالان؟ ما ژنوو ب گۆتارێن مه‌لایێن کوردستانێ حه‌سیا؟ بۆچی به‌ری نۆکه ئه‌و بریار نه‌هاته دان؟ بۆچی ناکت (داخواز) به‌لێ دکت (بریار)؟ ئه‌رێ پێگری ب کیژان بریارێ هاتییه کرن هه‌تا کو ئه‌ڤ بریاره سه‌ری بگرت؟ دیاره کو وه‌زیری های ژ بریارێ نه‌بوویه ئه‌سله‌ن، به‌لێ ئه‌مر بۆ هاتییه کو بدت، چونکی هه‌گه‌ر بریار بریارا وی با، دا کاری بۆ چیکرنا هنده‌ک بنه‌مایان کت و وان بنه‌مایان پێشکێشی په‌رله‌مانتۆیی کت.
گوهۆرین:
وه‌ک فه‌لسه‌فه و ماهییه‌ت، گوهۆرین دوماهیک تشته کو کورد هزرا خوه تیدا بکن ب تایبه‌ت ده‌ستهه‌لاتێن کوردی، سیاسی و ئاینی و جڤاکی. گوهۆرین ئه‌وه کو تۆ کار بکی بۆ گوهۆرینا دۆرهێلێ هه‌یی، لێگه‌ریانه ل په‌ی هنده‌ک ئالته‌رناتیڤان بۆ واقعی. ئانکۆ په‌نابرن بۆ جیهانا یۆتۆپیایێ.
گوهۆرین بوویه فه‌لسه‌فه، کولتوور و په‌روه‌رده بۆ مله‌تێن دی، له‌ورا ژی ته‌یۆریزه دکن هه‌تا کو به‌رێ خوه بگرت. ل جیهانا رۆژئاڤایێ، گوهۆرین هه‌رده‌می یه، ته‌ک راستی یه د هه‌بوونێ ده چونکی هه‌گه‌ر ئێک چرکێ گوهۆرین نه‌بت، جیهان دێ راوه‌ستت. ئه‌ڤه ب خوه فه‌لسه‌فه و سه‌یرۆره‌ته و پرانییا ده‌زگه‌هـ، سازی، حزب و ریکخوارێن وه‌لاتێن رۆژئاڤایێ ل گۆر وێ جه‌ندێ کارێ خوه دکن. به‌لێ ل جیهانا رۆژهه‌لاتێ (ل کوردستانێ ژی) که‌نگی گوهۆرین په‌یدا دبت؟ ئانها ته‌نگاڤی دۆم دکن، قه‌یران سه‌ری هلددن و دبن دیارده، رۆژ بۆ رۆژێ ره‌وشا خه‌لکێ کامباختره، رێک دهێنه گرتن و مرۆڤ رووبه‌ری قه‌بخوازییان دبت، هه‌ست ب ترس و گه‌فان دکت، هه‌ست ب ئێمناهی و سه‌قامگێرییێ ناکت، ئاستێ زانین و تێگه‌هشتنێ نزم دبت. به‌لێ ل گه‌ل ڤێ هه‌مویێ ژی گوهۆرین بوویه ژ موحه‌ره‌ماتان. بوویه گونه‌هـ زوو ب زوو که‌س خوه نێزیک ناکت. ته‌ڤایا حزب، سازی، رێکخوار، دام و ده‌زگه‌هێن میلی و سڤیلی ژبۆ گوهۆرینێ هاتن دامه‌زراندن، به‌لێ پشتی دامه‌زراندن چو بۆ گوهۆرینێ کرن گه‌لۆ!
ب هزرا من بریارا وه‌زیرێ ئه‌وقافێ، گۆتاره‌ک نیڤسیاسی یه، چو په‌یوه‌ندییا وێ ب گوهۆرینێ ڤه نینه. ئه‌رێ وه‌زیرێ ئه‌وقافێ دیار کرییه کا ئه‌و کیژان جۆرێ گوهۆرینێ دخوازت؟ ئاخر گوهۆرینا سه‌رراستکرنێ هه‌یه: ده‌مێ کو خه‌ت خوار دبت. گوهۆرینا گونجاندنێ هه‌یه: ده‌مێ کو مرۆڤ ل گه‌ل نووهاتییان بگونجینت دا کو هاڤی نه‌بت و نه‌مینت ل دوماهیێ. گوهۆرینا سه‌رڤه‌سه‌رڤه هه‌یه: ده‌مێ کو مرۆڤ فۆرم یان مه‌زهه‌رێ خوه بگوهۆرت. هه‌روه‌سان گوهۆرینا بنه‌ره‌تی ژی هه‌یه: ده‌مێ کو مرۆڤ سه‌ر ژ نوو ئاڤاکرنێ بکت. تۆ بێژی مه‌به‌ستا وه‌زیری کیژان گوهۆرین بت؟
ئه‌ڤه 225 ساله ئه‌مه‌ریکا بوویه ده‌وله‌ت و هێژ ده‌ستهه‌لاتێن وێ کار بۆ گوهۆرینێ دکن. بنێره جاوان (باراک ئۆباما) کار بۆ گوهۆرینێ دکت! به‌لێ ده‌ستهه‌لاتێن کوردی (سیاسی، دینی و جڤاکی) کاری بۆ چ دکن؟ هه‌گه‌ر ژ سالا 1991 ێ وه‌ره کار بۆ گوهۆرینێ کربان، تۆ بێژی ره‌وشا کورد و کوردستانییان دا جاوان بت ل حالێ حازر؟ به‌رێ مه‌سه‌لا ( شیان و ڤیان) ێ هێجه‌ت بوو کو گوهۆرین په‌یدا نه‌بن، به‌لێ نۆکه ئه‌و ئێکسپایه‌ر بوویه، ئیدی که‌س باوه‌ر ناکت چونکی شیان بۆ هه‌رکه‌سێ دیار بوون ب تایبه‌ت شیانێن ئابۆری. به‌لێ نۆکه نه‌ته‌وه بوویه هیجه‌ت. وه‌ته‌رێ نه‌ته‌وێ بوویه مه‌واله‌ک و ل ده‌مێ ته‌نگاڤییان دهێته ژه‌نین. بۆ نموونه ل ده‌مێن هلبژارتنان، دێ بێژن: "ده‌م ده‌مێ نه‌ته‌وێ یه به‌رانبه‌ر نه‌ته‌وێن دی ب تایبه‌ت نه‌ته‌وا عه‌ره‌ب. نه ده‌مێ پرسێن ناڤخوه‌یی یه و...هتد".
گۆتارا کوردی:
ئه‌رێ گۆتارا سیاسی یا کوردی هه‌یه؟ هه‌روه‌سان، گۆتارا دینی، جڤاکی، ره‌وشه‌نبیری و...هتد؟
چما هه‌تا نۆکه گۆتارا سیاسییا کوردی نینه، هه‌گه‌ر هه‌بت ژی، چما سیمایێن وێ نه‌دیارن؟ دبت کو گۆتارا حه‌زبی یان هه‌رێمی هه‌بت، به‌لێ تۆ بێژی کو گۆتاره‌کا کوردستانی هه‌بت؟ چما هه‌تا نۆکه پرانییا تێگه‌هێن ژیانا مه ب سیاسه‌تێ ڤه دهێنه گرێدان؟ چما سیاسه‌ت بوویه پیڤان بۆ هه‌بوون و نه‌بوونا تێگه‌هێن ژیانێ؟ چما هه‌رده‌م ئیحتیوائێ دکت؟ گۆتارا سیاسییا کوردی (هه‌گه‌ر هه‌یه) شیایه چ بکت بۆ ئاستێ ئازادی، مافێ مرۆڤ، ئێکسانی، دادوه‌ری و...هتد ژ ڤان تێگه‌هان؟ چاوان سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل پرس و پرسگرێکێن ژین و ژیارا تاکه‌که‌سێ کوردستانی دکت؟ ئه‌رێ های ژ پێداویستێن ئاسانێن رۆژانه بۆ تاکه‌که‌سی هه‌یه هه‌تا کو بکارت ببت هلگرا دروشمێن مه‌زن وه‌ک ده‌وله‌ت، ئازادی، ئێکسانی و...هتد؟ هه‌گه‌ر گۆتاره‌کا سیاسییا کوردستانی، کو بشێت وان تێگه‌هان بپارێزت و کارێ خوه بکت، هه‌بت، بلا خوه پیشکێش بکت. هه‌گه‌ر نه‌بت ژی، بۆچی هه‌تا نۆکه نه‌بوویه؟ هه‌روه‌سان ده‌ربارێ گۆتارا دینی ژی: هه‌تا نۆکه ئه‌خلاق، کۆله‌داری، ترس، غه‌یب (غه‌یب ب واته‌یا لاهۆتی نه‌کو میتافیزیکی) پێشکێشی تاکه‌که‌سێ کورد دکت، به‌لێ هه‌تا کیژان راده‌یێ شیایه ده‌ربرینێ ژ ده‌رد و تراژیدییا تاکه‌که‌سێ کورد بکت؟ هه‌تا کیژان راده‌یێ شیایه ببت ئالته‌رناتیڤ بۆ گۆتارا سیاسی یان یا جڤاکی؟ هه‌روه‌ها ده‌ربارێ گۆتارا جڤاکی ژی: دیاره کو ده‌ره‌به‌ک، ئاغا و عه‌شیره‌ت رائیدێن ڤێ گۆتارێ نه هه‌گه‌ر هه‌بت. ئه‌و وه‌زیر، مه‌لا و ئاغا بوونه ستوونێن ده‌ستهه‌لاتێ. گاڤا کو بخوازن دێ موزایه‌دێ ل سه‌ر هه‌ڤدوو کن، یان ژی ده‌مێ هه‌ست ب مه‌ترسیێ بکن، دێ هه‌ڤدوو راگرن. دیاره کو په‌نایێ بۆ هه‌ڤدوو دبن و ته‌ڤ ژی ل سه‌ر حه‌سابا تاکه‌که‌سێ کوردستانی یێ به‌له‌نگاز.
……………………………………………………………………………………
به‌شێ دوویێ: ده‌ستهه‌لاتا سیاسی [1] .
تاکه‌که‌سێ کورد هاڤی یه‌و هه‌ست ب ڤه‌قه‌تاندنێ دکت. کێمبوونا گوهۆرینێ د سیسته‌مێ جڤاکی و سیاسی ده، بوویه‌سه‌ده‌م کو گه‌له‌ک تێگه‌هـ و پێکهاته‌یێن - پیرۆز - رامانا خوه‌یا ترادیسیۆنێل د فه‌رهه‌نگا تاکه‌که‌سی ده‌به‌رگومان ببن. ل سه‌دسالا بیستێ ب تایبه‌ت ژ 1914 و هه‌تا 1991 ێ تاکه‌که‌سێ کورد یێ ساده و ساکار شیا ده‌ربرینێ ژ مه‌زنترین پرسێن زندی بکت، به‌لێ ژ 1991ێ وه‌ره‌و هه‌تا نها ئه‌ڤ کیانێ ده‌وله‌مه‌ند ب هه‌موو شیان و ئالاڤ و یه‌ده‌کێن خوه ڤه نه‌شێت ده‌ربرینێ ژ تاکه‌که‌سێ ساده و ساکار بکت.
سه‌رمایێ تاکه‌که‌سێ کورد شکه‌ستن و تراژیدی نه. به‌لێ دیاره‌کو ده‌ستهه‌لات "سیاسی، جڤاکی و ئاینی" نه‌شیایه وی سه‌رمایی بۆ به‌رژه‌وه‌ندێن تاکه‌که‌سی فانکسیۆن بکت، یان ب کێمی هه‌سته‌ک شاناز و ده‌وله‌مه‌ند ل نک تاکه‌که‌سی بئافرینت، دیاره کو ده‌ستهه‌لات ل ده‌رڤه‌یی کیانێ تاکه‌که‌سی خوه ئاڤا دکت له‌ورا نه‌شێت وان کاران بکت. به‌لێ دکارت هنده‌ک کارێن دی بکت بۆ نموونه: موزایه‌دێ ل سه‌ر ماف و بنه‌مایێن هه‌بوونا پێکهاته‌یێ تاکه‌که‌سی.
هه‌تا نها ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی تاکه‌که‌سێ کورد ب رێکێن جیاواز بکاردهینت، خزمه‌تا وی ناکت، به‌لێ وی بۆ خزمه‌تا خوه ته‌جنید دکت. چاوان؟ ل ده‌ستپێکێ، تاکه‌که‌س بوویه دامه‌زرینه‌رێ وێ ده‌ستهه‌لاتێ. میناک: چه‌ندین پێشمه‌رگه‌یێن دێرین د دامه‌زراندنا بزاڤا رزگاریخوازا کوردی ده به‌شدار بوونه و ب سایا خه‌باتا وان گه‌لێ کورد گه‌هایه ڤێ قووناغێ، به‌لێ ئه‌و که‌س هاتینه ئیهمالکرن ل ده‌مه‌کێ کو ل هنده‌ک وه‌لاتێن دی ژ ڤێ جیهانێ، هه‌رسال که‌سێن وه‌سان ب سوپاسنامه و مه‌دالییان دهێنه خه‌لاتکرن و پێداویستێن وان دهێنه دابینکرن و ئه‌و ب خوه بوونه په‌روه‌رده‌کار د جڤاکێ خوه ده. به‌لێ دیاره‌کو وه‌جا بزاڤا رزگاریخواز - ده‌ستهه‌لاتا نها – ب وان قه‌دیا و ئێدی نه د خه‌مێ یه. پشتی دامه‌زراندنێ، هه‌ر ئه‌و تاکه‌که‌س دبت پێکهینه‌رێ فۆرمێ نوی بۆ ده‌ستهه‌لاتێ ب تایبه‌ت ل ده‌مێن ئینشیقاق یان هه‌ڤگرتنێ. ژ ئه‌زموون و سه‌ربۆران دیاره کو تاکه‌که‌سێ کورد هه‌رده‌م گوهدار و هه‌وادار بوویه، سه‌رۆک یان سه‌کره‌ته‌رێ حه‌زبێ که‌نگی بخوازت دێ ئینشیقاقێ یان هه‌ڤگرتنێ راگه‌هینت بێ کو رایێ تاکه‌که‌سی بپرست و میناک ژی پرن ب تایبه‌ت ل هه‌یاما به‌ره‌یێ کوردستانی. پشتی پێکهینانا فۆرمی، کۆله‌داری په‌یدا دبت و تاکه‌که‌س بوهایێ ددت. ئێدی ده‌سته‌لاتا حزبا سیاسی په‌یره‌وێ خوه‌ل گۆر به‌رژه‌وه‌ندا سه‌رۆک و سه‌کره‌ته‌ران دگونجینت بێ کو هزره‌کێ بۆ پرس و دۆزێن سه‌ره‌کی یێن تاکه‌که‌سی بکت. ما نه‌تاکه‌که‌سێ به‌له‌نگاز بوو ل ده‌مێ بزاڤا رزگاریخواز پشتا ده‌ستهه‌لاتێ پێ گه‌رم؟ ما نه‌تاکه‌که‌سێ هه‌ژار بوو کو ل ده‌مێن به‌رته‌نگ کاغه‌زا هه‌ری گرنگ بوو ل سه‌ر ماسێن گۆتوبێژان د ده‌ست ده‌ستهه‌لاتێ ده؟ ما نه‌تاکه‌که‌سێ خوه‌لیسه‌ر بوو وه‌کو لێبراتۆره‌کێ دهاته‌بکارهینان بۆ ئیکتیشافا چاره‌سه‌رییان بۆ پرسگرێکێن ئالۆز؟ ما نه‌تاکه‌که‌سێ خاپاندی بوو کو بوویه دار بۆ ئاگرێ براکوژییێ؟ ما نه تاکه‌که‌سێ مافخواز بو کو ئانها - ل ده‌مێن قه‌یرانێ – دبیته پاسه‌ڤان و زێره‌ڤانێ سینۆرێن ده‌ستهه‌لاتا سیاسی و به‌رژوه‌دنێن وێ؟ ما نه عه‌ینی تاکه‌که‌سێ یه کو بوویه"کوڕێ ژنبابێ" و ژ گایی گوهـ ناگه‌هتێ؟
مخابن، کو ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی تاکه‌که‌سێ کورد کر سینۆنیم بۆ: گوهدار، هه‌وادار، قوربان، به‌له‌نگاز، هه‌ژار، خوه‌لیسه‌ر، خاپاندی، پاسه‌ڤان، نۆکه‌ر، براکوژ و...هتد.
ده‌وله‌تسه‌رێ ده‌ستهه‌لاتا سیاسی و شێوه‌یێ سه‌ره‌ده‌رییا وێ ل گه‌ل تاکه‌که‌سێ کورد و راستییا هه‌لویستێن وێ د ده‌رهه‌قا وی و ئاینده‌یێ وی ده، تاکه‌که‌سێ کورد هه‌تا راده‌یه‌کێ ئێدی باوه‌ری ب پرس و پرۆژه‌یێن مه‌زن نه‌ما، ل شوینا هه‌ست وهزرا نه‌ته‌وه‌یی ئێدی شه‌رم ژ ناسنامه‌یا خوه دکت، گرێدانا وی ب ئاخێ ره لاواز بوویه و ئینتیمائا وی ب جڤاکی ره بوویه جهێ پرسیارێ. د ڤان هه‌ڤده سالان ده ده‌ستهه‌لاتا سیاسی نکاری تاکه‌که‌سێ کورد بپارێزت، نکاری به‌رمایا تۆڤێ بوها و پره‌نسیپێن مرۆڤانه د که‌ساتییا وی ده بنمینت، نه‌هێلا ئه‌و تاکه‌که‌س وه‌کو هزر و کار و بریار و هه‌لویست، خوه‌ببینت. تاکه‌که‌سێ کورد ماف هه‌یه هنده‌ک خه‌ونێن مه‌زن ببینت و ناڤێ خوه د هنده‌ک کار و پرۆژه‌یێن مه‌زن ده بخوینت بۆ نموونه پرۆژه‌یێ رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راستێ یێ دیمۆکراسی ژ به‌ر کو ئه‌و پرۆژه راگه‌هاندنه‌که بۆ یۆتۆپیایه‌که سه‌رده‌م. به‌لێ شێوه‌یێ سه‌ره‌ده‌رییا ده‌ستهه‌لاتا کوردی و پێشوازییا وێ بۆ پرۆژه‌یێ ناڤبری راستییه‌ک سه‌لماند: کو کورد نکارن ببن به‌شه‌ک ژ چو پرۆژه‌یێن مه‌زن، به‌لێ به‌لکی ببن ئالاڤه‌ک د ده‌ست هنده‌کان ده بۆ پێکهینانا پرۆژه‌یان.
باشوورێ کوردستانێ ب حوکمێ جهێ خوه یێ ستراتیژی دکارت ببت هه‌ڤکار و هه‌ڤپه‌یمانه‌کێ سه‌ره‌کی بۆ هه‌ر هێزه‌کا هه‌بت، به‌لێ تۆ بێژی کو ده‌ستهه‌لاتا سیاسی بزانت ئاوایێن سه‌ره‌ده‌رییێ و ئالاڤێن چاره‌سه‌رییێ هلبژێرت؟ ب هزرا من، چ گاڤا شیا پرسگرێکێن ساکارێن رۆژانه چاره‌سه‌ر بکت، هینگێ دێ کارت به‌شدارییێ د ئاماده‌کرنا پرۆژه‌یێن مه‌زن ژی ده بکت.
هنده‌ک جاران - ئه‌و ژی ب تنێ بۆ پرۆپاگه‌نده ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی ئیدیعائێ ب هنده‌ک تشتان دکت بۆ نموونه: ئازادی. به‌لێ دیاره‌کو ئه‌و ده‌ستهه‌لات د ته‌ورێ کلاسیک ده دژیت له‌ورا ژی ب جاڤه‌کێ کێم ل ئازادییا که‌ساتی دنێرت. فه‌زیله‌ت و کاملانه‌بوونێ ژی وه‌کو دوو پێکهاته‌یێن جودا ژ ئازادییێ پێناسه دکت. ده‌ستهه‌لاتا سیاسی ب هه‌می ئالاڤێن خوه ڤه، به‌ر ب سته‌مێ چوو و ب ئاوایێن جودا جودا به‌شدار بوو د چه‌وساندنا تاکه‌که‌سێ کورد ده. رۆماننڤیسێ ئیتالی ئیگنازیۆ سیلۆن د پرتووکا دبستانا سته‌مکاران ده، به‌حسا فانکسیۆن و ماهییه‌تا سازییان و رۆلێ وان د جیهانا تاکه‌که‌سی ده‌دکت، دبێژت: "ئامیره‌ت مرۆڤی پیس دکن ل ده‌مه‌کێ کو لازمه‌د خزمه‌تا وی ده‌بن، هه‌روه‌سا ده‌وله‌ت جڤاکی پیس دکت، بیرۆکراتی ده‌وله‌تێ پیس دکت، که‌نیسه دیانه‌تێ پیس دکت، په‌رله‌مانتۆ دیمۆکراسیێ پیس دکت، دامه‌زرینگه‌هـ عه‌داله‌تێ پیس دکت، ئه‌کادیمی هونه‌رێ پیس دکت، له‌شکه‌ر نه‌ته‌وه‌یێ پیس دکت، حزب دۆزێ پیس دکت، دیکتاتۆرییا پرۆلیتاری ژی سۆشیالیزمێ پیس دکت و... هتد".
ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی ب خوه بوویه: ئامیره‌ت، ده‌وله‌ت، بیرۆکراتی، که‌نیسه - مزگه‌فت، په‌رله‌مانتۆ، دامه‌زرینگه‌هـ، ئه‌کادیمی، له‌شکه‌ر، حزب، دیکتاتۆر و...هتد، ئانکۆ پیس دکت و به‌س.
پێدڤی بوو ژ سالا 1991ێ و هه‌تا نها جڤاکه‌کێ نوی ژ به‌رمایێ جڤاکێ بوهژاندی هاتبا دامه‌زراندن، جڤاکێ سازی و دامه‌زرینگه‌هان، جڤاکێ دیمۆکراسییێ چونکی ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا "پارتی" ئیدیعائێ ب دیمۆکراسییێ دکت و ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا "ئێکه‌تی" ئیدیعائێ ب سۆشیال دیمۆکراسییێ دکت. گه‌لۆ چاوان هه‌ردوو ده‌ستهه‌لات وه‌سان ئیدیعائێ دکن ل ده‌مه‌کێ کو جڤاکێ کوردی ل سه‌ر دوو چینان دابه‌ش بوویه: چینا (هه‌ژار و به‌له‌نگازان – زه‌حمه‌تکێشان) و چینا (ده‌ره‌به‌گ و سه‌رمایه‌داران)؟ ئه‌رێ چاوان ئیدیعائێ ب دیمۆکراسی و سۆشیال دیمۆکراسییێ دکن بێ کو بۆ کار بکن یان که‌توارێ رۆژهه‌لاتێ و ده‌ڤه‌رێ تێبگه‌هن؟ ئاخر ژ داگێرکرنا فره‌نسا بۆ میسرێ ل سالا 1798 ێ و هه‌تا رۆژا ئیرۆ دیمۆکراسییێ جهێ خوه‌ل رۆژهه‌لاتێ نه‌کرییه ژبه‌ر دوو سه‌ده‌مان:
ئێک: چونکی دیمۆکراسییه‌ت وه‌کو تێگه‌هـ و پراکتیزه‌کرن ل گه‌ل سیاسه‌ت و ئیدۆلۆژی و به‌رژه‌وه‌ندییێن ئیسلامێ و هه‌ر دینه‌کێ دی نه‌گونجایه و ب ڤی ده‌ستوداری دبت نه‌گونجت.
دوو: چونکی هێز و ده‌ستهه‌لاتێن ئه‌ورۆپی راستیار نه‌بوون د ڤه‌گوهازتن و پراکتیزه‌کرنا دیمۆکراسییێ ده.
نوها ژی وه‌سانه: هه‌مان دیانه‌ت هه‌نه‌و رۆژ بۆ رۆژێ سینۆرێن خوه به‌رفره‌هتر دکن و هه‌مان هیزێن ئه‌ورۆپی و ئه‌مه‌ریکی ژی سیاسه‌تا جیهانێ برێڤه‌دبن ب تایبه‌ت ل ده‌ڤه‌رێ.
نه‌خوه، ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی پێکهاته‌یێن مه‌زن بگۆری ده‌ربرین و بوویه‌رێن بچویک دکت، تاکه‌که‌سێ کوردێ ساده‌و ساکار ب سه‌ر ده دبت، وی ژ نۆرهێ به‌ر ب زولوماتان دبت، ئیستیخفافێ ب ده‌رد و تراژیدییا وی دکت، پسیکۆلۆژییا وی خراب دکت، ئینتیمائا وی بۆ گه‌ل و نیشتیمانی لاواز دکت، باوه‌رییا وی کێم دکت و که‌ساتییا وی دله‌وتینت. وێ ده‌ستهه‌لاتێ زێده‌یی حه‌دی گرنگی دا که‌س و پرس و به‌رژه‌وه‌ندییێن خوه یێن تایبه‌ت. هند کار بۆ خوه و زه‌لامێن خوه و دیرۆکا خوه کر، مخابن هنده کار بۆ گه‌لێ کورد نه‌کر. هنده‌ک جاران هنده‌ک که‌سێن سیاسییێن قزم و دیماغۆژی د ناڤ ده‌ستهه‌لاتێ ده، ژ شه‌رمێن خوه ده، رادگه‌هینن کو ئه‌و ژ ملله‌تی نه و ملله‌ت ژی ژ وانه. ئه‌ڤه وه‌کو هه‌ژمار راسته کو ل سه‌ر ملله‌تی حه‌سابن، به‌لێ وه‌کو رۆل و ماهییه‌ت و فانکسیۆن تۆ بێژی راست بت؟ ئه‌ڤه که‌یسبازی یه و خاپاندنا زاتێ کوردی یه چونکی کریارێن مرۆڤی ئینتیمائێ دسه‌لمینن نه‌کو گۆتنێن وی. ده‌ستهه‌لاتا سیاسی کو ژ هه‌ردوو حزبێن مه‌زن پێک دهێت، هه‌تا دوماهیک راده شیا مایێ خوه د کاروبارێن حوکوومه‌تێ ده بکت ژبه‌ر کو ئه‌و ب خوه حوکوومه‌ته و حه‌کوومه‌ت ژی هه‌ر ئه‌وه: ده‌ستهه‌لاتا حوکوومه‌تێ یه و حوکوومه‌تا ده‌ستهه‌لاتێ یه. به‌لێ کا ده‌ستهه‌لات و حوکوومه‌تا ملله‌تی؟ پێدڤی بو ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی ب قه‌د پرسێن مه‌زن، مه‌زن با. سینۆرێن پرسێن بچویک ده‌رباز کربا و به‌ر ب هشمه‌ندی و ستراتیژییه‌که نه‌ته‌وی بزاڤ کربا. پێدڤی بوو جوداهی د ناڤبه‌را پرس و ئافاتان ده زانیبا، دووڤلانکی و گه‌نده‌لی و پاوانکرنا حوکمی ئافاتن، نه‌کو پرسن. هه‌گه‌ر ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی شیابت ئافاتان بخولقینت، چما نه‌شیا پرسان چێبکت یان - ب کێمی - پرسێن هه‌یی چاره‌سه‌ر بکت بۆ نموونه:
1- ماده‌یا 140 ێ.
2- گه‌فێن تورکیا ل سه‌ر کوردستانێ.
3- ئالایا عێراقێ وه‌ک کو دخوازت.
4- پرسا چاره‌نڤیسێ ژنا کورد.
5- پرسا ئازادییا راده‌ربرین و رۆژنامه‌گه‌رییێ.
6- پرسا قه‌یرانا به‌رده‌وام پشتی هه‌ڤده سالان و...هتد؟
باشبوونا ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی دکاری هه‌تا راده‌یه‌کێ مه‌زن به‌شدارییێ د باشکرنا ده‌ستهه‌لاتا دینی و جڤاکی د کوردستانێ ده بکت به‌لێ خوه باش نه‌کر له‌ورا نه‌شیا به‌شداریێ د باشکرنا وان ژی ده بکت.
ده‌ستهه‌لاتا دینی و جڤاکی:
جڤاک دهێنه چێکرن. ئانکۆ به‌رهه‌ڤن بۆ گوهۆرینێ. به‌لێ هه‌تا کو بهێنه گوهۆرین، هنده‌ک ئالاڤ و ئینسیاتیڤ پێویستن. ده‌ستهه‌لاتا سیاسی (هه‌گه‌ر بخوازت) دکارت بارێ ده‌ستهه‌لاتا دینی و جڤاکی سڤک بکت، گه‌له‌ک ژ وان ئالاڤان به‌رهه‌ڤ بکت و ب هنده‌ک ئینسیاتیڤان راببت. به‌لێ دیاره کو ناخوازت جڤاک پێش بکه‌ڤت چونکی پێشکه‌ڤتنا جڤاکی دێ زیانێ گه‌هینت حوکم و چاره‌نڤیسێ ده‌ستهه‌لاتا سیاسی، به‌لێ ده‌ستهه‌لاتا سیاسی پێدڤی ب هنده‌ک مه‌هانه‌یێن واقعی هه‌یه له‌ورا حه‌ز دکت هنده‌ک ده‌ستهه‌لاتێن دی ژی وه‌کو دینی و جڤاکی هه‌بن به‌لێ ب شه‌رت کو لاواز بمینن دا کو حوکمی ژێ نه‌ستینن (ئه‌ڤه ئاقل بۆ دڤێت و ئه‌ز ئیعتیرافێ دکم کو چو جار ده‌ستهه‌لاتا سیاسییا کوردی وه‌سان ب ئاقل نه‌بوویه).
ئیرۆ تاکه‌که‌سێ کورد بوویه قوربانێ جڤاکێ کوردی. جڤاکێ کوردی ژی بوویه قوربانێ هه‌رسێ ده‌ستهه‌لاتێن کوردی: سیاسی و دینی و جڤاکی.
ئه‌ز چو جاران نابێژم کو ده‌ستهه‌لاته‌ک ب تنێ گونه‌هکاره، چونکی گونه‌هـ ژ هندێ مه‌زنتره کو ئێک ده‌ستهه‌لات ب تنێ بکارت ته‌حه‌مولا وێ بکت، به‌لێ هه‌رسێ ده‌ستهه‌لات پێکڤه گونه‌هکارن ب تایبه‌ت یا سیاسی، ژ به‌ر کو هه‌رسێ پێکڤه به‌شدارن، له‌ورا پێدڤی یه هه‌رسێ ده‌ستهه‌لات لێبۆرینی ژ کوردان بخوازن. تاکه‌که‌سێ کورد وه‌کو بنگه‌هـ بۆ جڤاک و ده‌وله‌تێ، ژ مێژا بوویه دیلێ کولتوورێ ئیسلامی و ده‌وله‌تێن داگێرکه‌ر بۆ کوردستانێ. ئانکۆ کولتوورێ خه‌لیفه، سولتان، سه‌رۆک، ئیمام، ئاغا و...هتد.
جڤاکێن رۆژئاڤایی باوه‌ری ب هێز و شیانێن تاکه‌که‌سان هه‌نه، به‌لێ باوه‌ری ب حوکم و بریارا تاکه‌که‌سان نینن. هه‌روه‌سان باوه‌ری ب گرۆپان ژی هه‌نه، به‌لێ ب عه‌شیره‌تێ نینن، له‌ورا هێزا خوه‌ژ ده‌رڤه‌یی وێ وه‌ردگرن. به‌لێ جڤاکێ کوردی (کولتوورێ ئیسلامی و ده‌ولتێن داگێرکه‌ر) جودا یه: باوه‌ری ب هێز و شیانێن تاکه‌که‌سان نینه به‌لێ ب بریارێن وان هه‌یه، باوه‌ری ب گرۆپان نینه به‌لێ ب عه‌شیره‌تان هه‌یه، له‌ورا ده‌ستهه‌لات ل دۆر تاکه‌که‌سه‌کێ دزڤرت و هیزا خوه ژی ژ عه‌شیره‌تێ وه‌ردگرت.
" و أنذر عشیرتک المقربین..."[2]کو ئیسلام وه‌کو دین و سیاسه‌ت و ئیدۆلۆژی ژ عه‌شیره‌تێ ده‌ست پێ کر و ب ڤی ده‌ستوداری دویر نینه‌ژی کو (وه‌کو تێگه‌هـ و گه‌وهه‌ر) ب عه‌شیره‌تێ ب دوماهیک بهێت. هنده‌ک خزم و که‌سوکارێن مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری خوه‌دان هێز و ده‌ستهه‌لات بوون ل مه‌که‌هێ له‌و مافێ وی هه‌بوو وه‌کو سیاسه‌تمه‌دار و خوه‌دان پرۆژه په‌نایێ بۆ وان ببت، بۆ نموونه"حمزة" د ناڤا قوره‌یشییان ده ب جه‌ساره‌ت و جه‌گه‌رداری دهاته نیاسین و " أبو طالب" ژی ب ناڤ و هه‌یبه‌تا خوه، به‌لێ هه‌ردوویان ژی چو کورسی و ده‌ستهه‌لات بۆ خوه نه‌دڤیان، ب تنێ ئالیکاری و پارازتنا مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری دڤیان چونکی ئه‌و جهێ باوه‌ری و حه‌زکرنا وان بوو. پشتی مرنا پێغه‌مبه‌ری کوتله په‌یدا بوون و ژ به‌ر جوداهییا به‌رژه‌وه‌ندییان جۆره هه‌ڤڕکی ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ په‌یدا بوو. سه‌رکه‌ڤتن ژی دێ به‌هرا کوتله‌یا خوه‌دان هیز و ده‌وله‌مه‌ندی و سیاسه‌ت بت. ژ به‌رێ وه‌ره خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ گرنگی دانه عه‌شیره‌تێ ب تایبه‌ت ل ده‌مێن چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکان بۆ نموونه: ل ئێیڤارا هجرێ وه‌ختێ کو (کافران) خوازتین مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری بکوژن، ژ هه‌ر عه‌شیره‌ته‌کێ زه‌لامه‌ک هینان دا کو هه‌می پێکڤه ده‌ربه‌کێ لی بدن و پاشی خوینا وی ل سه‌ر عه‌شیره‌تان به‌لاڤ بت. پێدڤی بوو ئیسلام وێ بوویه‌رێ بۆ خوه بکن ده‌رس و خوه دویری عه‌شیره‌تێ بگرن چونکی ئیدیعائێ ب نه‌ته‌وه‌بوونێ دکت به‌لێ خه‌لیفه‌یێن ئیسلامێ ژ کافران خرابتر کرن... "پشتی مرنا مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری، مه‌زنێن ئیسلامێ سه‌را خیلافه‌تێ په‌نا بۆ عه‌شیره‌تێ برن به‌لێ ل دوماهیکێ کوتله‌یا مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری ب سه‌ر که‌ڤت و ئه‌بابه‌کر بوو خه‌لیفه"[3]
